अधिकार 101-108

Thirukkural in Sanskrit (तिरुक्कुरळ् – संस्कृतानुवाद)

२. राजधर्माध्याय

अधिकार: १०१. निरर्थकं वित्तम्
१००१	अभुक्त्वा स्वार्जितं वित्तं गृहपूर्णं सुपुष्कलम् । मृतिं प्राप्तवतस्तस्य किं वित्तेन प्रयोजनम् ॥
१००२	'वित्तेन साध्यते सर्वमि'ति बुद्धया ह्युपार्जितम् । यो न दद्याद् ज्ञानशून्य: स नीचं जन्म विन्दते ॥
१००३	धनार्जनैकलक्ष्या ये कृत्वा दानादिसत्क्रियाम् । नार्जयन्ति परां कीर्तिं भारायन्ते भुवस्तु ते ॥
१००४	सर्वैरस्पृहणीयस्य दानकृत्यमजानत: । किं वावशिष्यते तस्य मरणानन्तरं भुवि ॥
१००५	दानं परेभ्य: स्वेनापि भोगश्चेत्युभयं नृणाम् । यदि न स्यात् कोटिसंख्यधनपुञ्जेन किं फलम् ॥
१००६	सत्पात्रदानरूपेण गुणेन रहितो नर: । स्वयं भोक्तुमनिच्छंश्च रोग: स्यात् स्वीयसम्पदाम् ॥
१००७	अदत्वैव दरिद्रेभ्यो रक्षितं केनचिद्धनम् । अनूढसुन्दरीप्राप्तवार्धकेन समं भवेत् ॥
१००८	ग्राममध्ये फलै: पूर्णो यथैव विषपादप: ॥
१००९	अभुक्त्वैव स्वयं धर्मकृत्वा प्रीतिमन्तरा । रक्षितं केनचिद्वित्तं लब्ध्वा‍न्य: सुखमाप्‍नुयात् ॥
१०१०	वृष्टमेघ: पुनर्नीरलाभाद् वृद्धिं यथाश्‍नुते । समृद्धनां च दारिद्र्य तथा तात्कालिकं भवेत् ॥

अधिकार: १०२. लज्जशीलता
१०११	अकृत्यकरणोत्पन्नलज्जा लज्जेति कथ्यते । नारीणां सहजा लज्जा ततो भिन्नैव दृश्यते ॥
१०१२	अन्नं वस्त्रं तथान्यानि समानि स्युर्नृणां भुवि । सतां लज्जाविशिष्टत्वं विशेषगुण उच्यते ॥
१०१३	यथा शरीरमालम्ब्य वर्तन्ते जीवराशय: । लज्जामाश्रित्य वर्तेत् महत्वाख्यगुणस्तथा ॥
१०१४	लज्जैवाभरणं लोके गुणज्ञानां महात्मनाम् । गभीरगमनं तेषां लज्जाभावे न शोभते ॥
१०१५	अन्यै: प्राप्तापवादं च स्वेन प्राप्तमभूदिति । मत्वा यो लज्जते लज्जास्थानं तं मन्यते जन: ॥
१०१६	निजात्मरक्षणोपायलज्जामप्राप्य सज्जना: । विपुलां पृथिवीं चापि लब्धुं नेच्छन्ति सर्वदा ॥
१०१७	लज्जायुता नरा: प्राणान् लज्जार्थं विसृजन्त्यपि । प्राणरक्षाकृते लज्जां न मुञ्चन्ति कदापि ते ॥
१०१८	यदीयकृत्यं दृष्टान्ये भवेयुर्व्रीडयान्विता: । स्वयं न लज्जितो भूयात् तं धर्मो व्रीडया त्यजेत् ॥
१०१९	चारित्रहानि: कस्यापि नाशयेत् कुलगौरवम् । कस्यचित् सकलं श्रेयो लज्जाभावो व्यपोहति ॥
१०२०	लज्जाहीनमनस्कानां प्राणेन सह जीवनम् । सूत्रबद्धचलद्दारुप्रतिमातौल्यमावहेत् ॥

अधिकार: १०३. कुलगौरवक्षणम्
१०२१	"कुलगौरवनिर्माणकृत्याद्भ्रष्टो न चास्म्यहम्" । इत्येवं कथनादन्यन्महत्त्वं नास्ति कस्यचित् ॥
१०२२	पूर्णज्ञानप्रयत्‍नाभ्यां युक्तेनाकुण्ठितेन च । कर्मणा कस्यचिद्वंशगौरवं बहु वर्धते ॥
१०२३	वंशौन्नत्यकरे कार्ये सदा प्रयततां नृणाम् । बद्‌ध्वा वस्त्रं दृढं कटतां साह्यं कुर्याद्विधि: स्वयम् ॥
१०२४	स्वकुलौन्नत्यसिद्धयर्थं त्वरया यततां नृणाम् । विमर्शमन्तरा कार्यं निर्विघ्‍नं सेत्स्यति क्षणे ॥
१०२५	वंशप्रभावं संरक्ष्य जीवता शास्त्रवर्त्मनि । तेन बान्धव्यमिच्छंस्तु लोकस्तमनुवर्तते ॥
१०२६	स्वोत्पन्नकुलनिर्वाहशक्तिं संपाद्य जीवनम् । तात्त्विकं पौरुषं ताद्धि पुरुषाणां प्रशस्यते ॥
१०२७	धीरो वहेद्युद्धभारं यथा बहुषु सत्स्वापि । शक्तस्तथा वहेद्वंशभारमन्येषु सत्स्वापि ॥
१०२८	कुलगौरवरक्षार्थं कालो नात्र प्रतीक्ष्यताम् । आलस्यात् कालकांक्षायां हीयते कुलगौरवम् ॥
१०२९	कुलसंभावितानार्थवारणे यत्‍नशालिन: । शरीरं कस्यचित्किंनु दु:खमात्रैकभाजनम् ॥
१०३०	यस्मिन कुले भाविदु:खकुठाराभिहत: पतेत् ॥

अधिकार: १०४. कृषिकर्म
१०३१	नानाकर्मकरो लोक: कृषिमात्रेण जीवति । अत: क्लेशकरं चापि कृषिकर्म प्रशस्यते ॥
१०३२	अन्यकर्मकराणं च समेषां जीवधारणात् । जनानां कर्षका: सर्वे तिष्ठन्त्यक्षाणिवद् भुवि ॥
१०३३	जीवतां कृषिकार्येण भवेदुत्तमजीवनम् । परान् संस्तुत्य जीवन्त: परे सर्वे पराश्रया: ॥
१०३४	धान्यसम्पत्समृद्धाश्च दयावन्त: कृषीवला: । अन्यराज्ञां भुवं स्वीयराजाधीनं वितन्वते ॥
१०३५	कृषिं करेण संवर्ध्य भुञ्जानास्ते कृषिवला: । न याचन्ते परान्, किन्तु यच्छन्त्यल्पमथार्थिनाम् ॥
१०३६	कृषिवालानां हस्तास्तु कृषिहीनो भवेद्यदि । विरक्तानां यतीनां च जीवनं दुर्लभं तदा ॥
१०३७	कृष्टं पादांशत: शुष्कं कृत्वा बीजस्य पातनात् । दोहदं मुष्टिमात्रं च विना भू: स्यात् फलप्रदा ॥
१०३८	कर्षणाद् दोहदं श्रेष्ठं द्वयं कृत्वा ततस्तृणम् । निष्कास्य रक्षणाद्भूमे: न मुख्यं जलसेचनम् ॥
१०३९	केदारमनिशं गत्वा स्वामी यदि न पश्यति । भूमिरप्रीतिपत्नीव विरक्ता तं परित्यजेत् ॥
१०४०	'दरिद्रा वयमि'त्युक्त्वा कृषिकर्मपराङ्‌मुखान् । तान् समीक्ष्याथ भूदेवो हसेदज्ञानसंयुतान् ॥

अधिकार: १०५. दारिद्र्यम्
१०४१	दारिद्र्येण समं लोके किं भवेद् दु:खदायकम् । इति प्रश्नस्य दारिद्र्येमेवेत्युत्तरमुच्यताम् ॥
१०४२	लभेत् सहवासं यो दारिद्र्याभिधपापिना । ऐहिकामुष्मिकसुखं न विन्देत् स मानव: ॥
१०४३	दादिद्र्यसंज्ञिकी त्वाशा यमाश्रित्य वसेन्नरम् । कुलश्रैष्ठ्यं च कीर्तिश्च तं विहाय विनि:सरेत् ॥
१०४४	महाकुलप्रसूतानामुत्तमानां वचस्यापि । नीचवाक्यप्रयोगाख्यदोषो दारिद्र्यतो भवेत् ॥
१०४५	दारिद्र्यदु:खतप्तानां नृणां तेनैव हेतुना । भिन्नभिन्नान्यनेकानि दु:खानि प्रविशन्ति तान् ॥
१०४६	दारिद्रा: शास्त्रतत्त्वर्थज्ञानवन्तो‍ऽपि तद्वच: । न कोऽपि श्रुणुयाल्लोके व्यर्थमेव भवेद्वच: ॥
१०४७	अधर्महेतुदारिद्र्यसमाविष्टं नरं भुवि । जननी तमुदासीनं मत्वा दूरीकरोत्यहो ॥
१०४८	मरणान्तकरक्रूरदारिद्र्यानुभवव्यथा । श्च: पुन: किं भवेद्वेति दरिद्र: चिन्तयेत् सदा ॥
१०४९	कश्चिन्मन्त्रबलादग्‍नौ सुखं स्वप्तुमपि क्षम: । परं दरिद्रावस्थायां स्वप्तुं को वा भवेत् क्षम: ॥
१०५०	भोग्यार्थवस्तुरहितदरिद्रा रागवर्जिता: । यवागूलवणार्थं तैर्भिक्षुत्वं नाप्यगृह्यत ॥

अधिकार: १०६. याचना
१०५१	दातुर्दर्शनवेलायां तस्मिन युक्तं हि याचनम् । दातुर्नेति वचस्तस्य दोषाय स्यान्न चार्थिनाम् ॥
१०५२	याचको वाञ्छितं वस्तु लभेत् दातरि । याचनापि तदा तस्य मोददा न तु दु:खदा ॥
१०५३	वञ्चनातीतचित्तानां धर्मज्ञानां समक्षत: । अर्थिनां याचनं चापि नूनं श्रेष्ठ्याय भूयते ॥
१०५४	स्वप्नेऽपि कपटं वाक्यं प्रयोक्तुमविजानत: । दातुरग्रे याचनापि दानेन सादृशं भवेत् ॥
१०५५	नेत्यनुक्त्वा स्थितं वस्तु दातुमिष्टस्य कस्यचित् । अद्यापि सत्वाद्दातृणामग्रे तिष्ठन्ति याचका: ॥
१०५६	विहाय कपटं तत्त्ववक्तुर्दातुर्हि दर्शनात् । याचकानां सुदारिद्र्यदु:खं नश्येत्स्वतोऽखिलम् ॥
१०५७	प्रीतिपूर्वं गौरवेण याचकेभ्य: प्रयच्छत: । दातृन् दृष्ट्वा याचकस्तु मनस्यन्त: प्रमोदते ॥
१०५८	याचकानामभावे तु नराणां भुवि जीवनम् । सूत्राकृष्टचलद्दारुबिम्बवत् कृत्रिमं भवेत् ॥
१०५९	दातृणामन्तिकं गत्वा दारिद्रा याचका भुवि । न याचन्ते यदि तदा महिमा स्यात् कथं प्रभो: ॥
१०६०	अर्थिभिर्विजितक्रोधैर्भाव्यं क्षेमार्थिभि: सदा । दारिद्र्यं स्वगतं स्वस्य भवेद् ज्ञानप्रदायकम् ॥

अधिकार: १०७. याचनाभीति:
१०६१	कापट्यमन्तरा हर्षपूर्वकं दामकिरणम् । अग्रेऽपि याचनाभाव: श्रेष्ठ: कोटिगुणो मत: ॥
१०६२	केषांचिद्याचनावृत्तिमीश: शिरसि चेल्लिखेत् । लोककर्ता निर्दयोऽसौ स्वयं भवतु याचक: ॥
१०६३	दारिद्र्यं याचनान्नश्येदिति निर्णयकारिणा । यत्‍नशून्येन सदृशो मूर्खो नास्ति व्यथाकर: ॥
१०६४	दारिद्र्यप्राप्तिकालेऽपि याच्ञाकार्यमकुर्वताम् । महत्वं सकलां पृथ्वीं समभिव्याप्य राजते ॥
१०६५	स्वप्रयत्‍नबलावाप्तयवागूजलवस्तुन: । पानादप्यधिको मोददायको नास्ति कश्चन ॥
१०६६	पशुरक्षणधार्मार्थं जलयाचनरूपकम् । कर्मापि याचनाकर्तु: जिह्वाया दोषदं भवेत् ॥
१०६७	याचनीयं यदि भवेद्दातु: कपटिन: पुर: । न कार्या याचनेत्युक्त्वा याचे‍ऽहं याचकान् प्रति ॥
१०६८	दारिद्र्याम्बुधिसन्तारहेतुयाचननाविका । कापट्याख्यशिलाभूम्या घर्षिता शिथिला भवेत् ॥
१०६९	याच्ञाव्यसनसंस्मृत्या चित्तं नूनं द्रवीभवेत् । कापट्यदोषस्मरणे न द्रवेत्, किन्तु नश्यति ॥
१०७०	नेति श्रवणमात्रेण प्राणो गच्छति चार्थिनाम् । स्थितेऽ‍पि नेति ब्रुवतां प्राणश्छन्नो वसेत् किमु ॥

अधिकार: १०८. नीचत्वम्
१०७१	आकारेण समै: साकं नीचानामस्ति तुल्यता । इदं साम्यन्त्वन्यवस्तुद्विके द्रष्टुं न शक्यते ॥
१०७२	विवेकज्ञानवद्भयोऽपि नीचा: स्युर्भाग्यशालिन: । यतस्तै: सदसच्चिन्ता कापि न क्रियते किल ॥
१०७३	लोके नीचस्तथा श्रीश इतीमै भवत: समौ । स्वेच्छया वाञ्छितं कार्यमुभाभ्यां क्रियते यत: ॥
१०७४	भुवि नीचजना: स्वस्मादपि नीचान् समीक्श्य तु । 'तस्मादपि वयं श्रेष्ठं' इति स्युर्ममतापरा: ॥
१०७५	राजदण्डभयान्नीचा भवन्ति गुणशालिन: । सच्चारित्रसमेता: स्युस्ते लब्धुं वाञ्छितं क्कचित् ॥
१०७६	श्रुतानेकरहस्यानां स्वयं गत्वा बहुस्थालीम् । प्रसारणात् प्रचारार्थपटहा: सन्ति दुर्जना: ॥
१०७७	बद्ध्वा कण्ठे करं बाधाकारकान् घातकान् विना । परेषामधमो भुक्तसिक्तहस्तं न दर्शयेत् ॥
१०७८	दु:खश्रवणमात्रेण सन्त: स्युरुपकारिण: । नीचा: स्युरिक्षुवत्पिष्टा भवन्ति सहकारिण: ॥
१०७९	अन्नवस्त्रादिसम्पन्नान् जनानुद्वीक्ष्य याचका: । असूयया मृषादोषान् सदा शंसन्ति तेष्वपि ॥
१०८०	आत्मानमपि नीचास्तु विक्रेतुं व्यसनागमे । सज्जा भवेयु:, सत्कर्म नान्यत् तै: कर्तुमिष्यते ॥

===================================================================