अधिकार 1-10

Thirukkural in Sanskrit (तिरुक्कुरळ् – संस्कृतानुवाद)

१. उपोद्‍घात:

अधिकार १. ईश्वरवन्दनम्
१	अकारादेव निर्यान्ति समस्तान्यक्षराणि च । चराचरप्रपञ्चोऽय मीश्वरादेव जायते ॥
२	ईशस्य ज्ञानरूपस्य विना पादनिषेवणम् । सन्त्वधीतानि शास्त्रणि न तैरस्ति प्रयोजनम ॥
३	भक्तानां मानसाम्भोजवासिने जगदीशितु: । भजतां पादयुगलं जायन्ते नित्यसम्पद ॥
४	दयालो: सर्वमित्रस्य शरणागत् सक्षिण: । नमतां पादयुगलं न स्याद् दु:खं कदाचन ॥
५	माहात्म्यमप्रमेयस्य ज्ञात्वा तं भजतां नृणाम् । अज्ञानमूलकं कर्म द्विविधं चापि नश्यति ॥
६	पञ्चेन्द्रियाणि संमृश्य तान्यथोंभ्यो निवर्तयन् । ईश्वरोक्तेन मागेंण गच्छन् नित्यसुखी भवेत् ॥
७	ईशं निरुपमं नित्यं यो वै शरणमाश्रित: । स एवदु:खरहितो नित्यं सुखमिहाश्‍नुते ॥
८	धर्मसिन्धो: दयामृतें: नावं चरणरूपिणीम् । अलब्ध्वा दु:खजलधे: पारं गन्तुं न शक्यते ॥
९	गुणाष्टकयुतेशस्य पदे येन न वन्दिते । दृष्टया विरहितं चक्षुरिव तस्य शिरो वृथा ॥
१०	नावं भगवत: पादरूपिणीं प्राप्‍नुवन्ति ये । ते तरन्ति भवाम्भोधिमितरैस्तर्तुमक्षमम् ॥

अधिकार २ . वृष्टिमहिमा
११	लोकोऽयं जीवति सदा यतो वर्षेण् हेतुना । लोकस्थितिकरं वर्षे ततोऽमृतमिदं विदु: ॥
१२	आहारापेक्षलोकस्य भोज्यं धान्यादिकं बहु । उत्पाथ पेयतामेति स्वयं वर्षे जलात्मना ॥
१३	चतुर्भि: सागरै: देशे व्याप्तेपि क्षुदियं स्थिता । प्राणिनो बाधते मेघे यथाकालमवर्षति ॥
१४	नष्टायां वर्षसंपत्तौ धान्योत्पादनतत्परा: । ला‌ङ्गलेन भुवं नैव कर्षयेयु: कृषीवला: ॥
१५	वर्षे त्ववर्षत् जगतीं नाशयित्वा कदाचन् । अथ स्वयमनावृष्टि बाधितामपि रक्षति ॥
१६	जलानां बिन्दवो मेघात् न पतेयुर्यदि क्षितौ । लोके द्रष्टुं न शक्यन्ते हरितास्तृणसम्पद: ॥
१७	पीत्वा जलनिधिं लोके यदि मेघो न वर्षति । अगाघोऽप्युदधिस्तेन समृद्धिरहितो भवेत् ॥
१८	देवताराधनं नित्यं विशेषादुत्सवादिकम् । लोके नैव प्रवर्तेत मेघो यदि न वर्षति ॥
१९	परार्थमिह यद्दानमात्मार्थञ्चेह यत् तप: । अभयं न भवेल्लोके यदि देवो न वर्षति ॥
२०	जलाभावे लोकयात्रा सर्वेषामेव देहिनाम् । न स्यात्; वर्ष विना नैतत्; सदाचारादिकं तथा ॥

अधिकार ३. यतिवैभवम्
२१	संन्यासिनां सदाचारशीलानां विदितात्मनाम् । आमनन्ति समे ग्रन्था: मान्या माहात्म्यमुत्तमम् ॥
२२	निराशस्य मुने: श्रैष्ठयगणनं 'जीवयकोटय: । कति जाता मृताश्चे'ति गणनेन समं भवेत् ॥
२३	विज्ञाय मोक्षभवयो: संभवं सुखदु:खयो: । संन्यासं भजतां मुक्त्यै प्रभावो बहुमन्यते ॥
२४	धैर्याङ्कुशेन् संयम्य गजान् पञ्चेन्द्रियात्मकान् । य: पालयत्ययं मोक्षफलकृद्वीजवद्भवेत् ॥
२५	आशापञ्चकमुक्तस्य गीयते शक्तिरुत्तमा । गौतमादात्तशापोऽत्र देवराजो निदर्शनम् ॥
२६	सर्वेन्द्रियजयाख्यानं कर्मान्यैर्दुष्करं जनै: । ये कुर्वन्त्युत्तमास्ते स्यु: अन्येत्वधम मध्यमा: ॥
२७	रूपगान्धरसादीनां तन्मात्राणां विधां भुवि । जानाति य: प्रपञ्चोऽयं वशे तस्य भविष्यति ॥
२८	यतोक्तधर्मनिष्ठानां यतीनां महिमादिकम् । मन्त्रादि सहितैर्वेदवाक्यैरेव निरूप्यते ॥
२९	गुणपर्वतमारूढा: मुनय: कुपिता यदि । क्षणिकोऽपि स दुर्वारफल:शान्तिप्रसादने ॥
३०	सर्वभूतदयासान्द्रा: ये तु धर्मपरायणा: । त एव ब्राह्मणा: प्रोक्ता: यतय: संशितव्रता ॥

अधिकार ४. धर्मवैशिष्टयम्
३१	धर्मात् सञ्जायते कीर्ति: धर्मादुत्पघते धनम् । धर्मादप्यधिकं वस्तु प्राणिनां किं नु घर्तते ॥
३२	धर्मानुष्ठानविभवात् देहिनां आयते सुखम् । धर्माणामननुष्ठानादनिष्ठं संभवेदिह ॥
३३	मनोवाक्कायकरणै: धर्मकार्ये यथाविधि । कर्तव्यं ख्यात् यथाशक्ति समयस्यानुरोधत: ॥
३४	यत् कृतं शुद्धमनसा स धर्म इति कथ्यते । हच्छुद्धिरहितं कर्म केवलाडम्बरार्थकम् ॥
३५	क्रोधो लोभ: कठोरोक्तिरसूयेति चतुर्विधान् । दोषान् विना कृतं कार्ये धर्म इत्युच्यते बुधै: ॥
३६	पश्चादिति भतिं त्यक्त्‌वा बाल्ये धर्मे वितन्वत: । स धर्मो मृत्युकाले ऽपि स्थित: साह्यकरो भवेत् ॥
३७	शिबिकावाहकं हष्टवा तत्रत्यञ्च समक्षत: । धर्मप्रभावे सुज्ञेये कुत: शास्त्रं कुत: श्रुति: ॥
३८	अनुस्यूततया धर्मकार्ये जन्मनि यत् कृतम् । तत् पुनर्जन्ममार्गस्य निरोधकशिलायते ॥
३९	यल्लब्धं धर्ममार्गेण तदेव सुखमिष्यते । अधर्माद्वस्तु यत् प्राप्तं न सा कीर्ति र्न तत् सुखम् ॥
४०	सत्कर्मैंव सदा कार्यम् सर्वयत्‍नेन मानवै: । अपवादकरं चान्यत् वर्जनीयतयोच्यते ॥

अधिकार् ५. गार्हस्थ्यम्
४१	त्रयाणामपि वर्णानां स्वधर्ममनुतिष्ठताम् । गृहस्थो धर्मनिरतो नित्यं साह्यकरो मत्: ॥
४२	यतीन् मृतान् दरिद्रांश्च निर्गतीन् अतिथीनपि । गृहस्थोऽन्नादिदानेन स्वाश्रितानपि रक्षति ॥
४३	पितृदेवातिथीनां च बन्धूनामात्मनस्तथा । सत्कृतिर्धर्ममागेंण गृहस्थस्य वरा मता ॥
४४	अपवादभयाद्वित्तं सम्पाद्य सकलै: सह । भुञ्जानस्य गृहस्थास्य निर्दुष्टं जीवनं भवेत् ॥
४५	गार्हस्थ्यजीवनं यत् स्यात् स्नेहधर्मसमन्वितम् । तदेव सार्थकं लोके तद्धि गार्हस्थ्यमुच्यते ॥
४६	गार्हस्थ्यजीवनं येन धम्यें मागें प्रवर्त्येते । किं वा प्रयोजनं तस्य वानप्रस्थादिना पथा ॥
४७	धर्मेण वर्त्मना यस्तु गार्हस्थ्य मुपसेवते । मार्गन्तरोपजीविभ्य: स प्रशस्तो निगद्यते ॥
४८	कारयित्वा परैर्धर्मे धर्ममार्गाबलम्बिन: । जीवनं च गृगस्थस्य श्‍लाघ्यते यतिजीवनात् ॥
४९	स एव धर्मशब्दार्थो यद्धि गार्हस्थ्यजीवनम् । गृहस्थधर्म एवात्र धर्मशब्देन कथ्यते ॥
५०	धर्ममार्गमनुल्लङ्घय गृहस्थो यदि जीवति । देववत्पूजित: सोऽत्र देवलोकं ततो व्रजेत् ॥

अध्कार् ६. पत्‍नी
५१	दयादिगुणसम्पन्ना भर्तुरायानुसारत्: । करोति जीवनं याऽत्र सैव भार्येति कथ्यते ॥
५२	गृहिणी यस्य गार्हस्थ्यगुणादिरहिता भवेत् । निष्फलं जीवनं तस्य सत्स्वेव विभवादिषु ॥
५३	पत्‍नी चेद् गुणसम्पन्ना समृद्धं तस्य जीवनम् । वैपरीत्ये समायाते शून्यमेव हि जीवनम् ॥
५४	पातिव्रत्येन संपन्ना गृहिणी यदि सङ्गता तस्मादज्युत्तं भाग्यं गृहस्थास्य न लभ्यते ॥
५५	पतिमेव हरिं मत्वा प्रातर्या भजते ऽन्वहम् । त्वं वर्षेंति तंयाऽऽशप्तो देवोपि किल वर्षति ॥
५६	पातिव्रत्येन् भर्तारमात्मानं कीर्तिमेव च । या पालयति धर्मेण सैव नारीति कथ्यते ॥
५७	दण्डनाघैस्तु नारीणां रक्षणे किं प्रयोजनम् । पातिव्रत्यात् स्वत: स्त्रीणामात्मरक्षणमुत्तमम् ॥
५८	पातिव्रत्येनसहितां पतिशुश्रूषणे रताम् । गृहस्था गृहिणीं प्राप्य स्वर्गलोकं भजन्ति हे ॥
५९	पातिव्रत्ययशोहीनां भार्यां यो लभते नर: । सगार्वे सिंहवत् सो ऽयं शत्रुमध्ये न गच्छति ॥
६०	सञ्चरित्रवती भार्या माङ्गल्यं जीवितस्य सा । सत्पुत्राणामवाप्तितस्तु ततो भूषणवद्‍भवेत् ॥

अधिकार् 7. पुत्रभाग्यम्
६१	शास्त्रानुगतबुद्धीनां पुत्राणां लाभ एव तु । लव्धव्येषु महद्‍भाग्यम् अन्यन्नेह प्रशस्यते ॥
६२	निर्दुष्टगुणसम्पन्नं पुत्रं प्राप्नोति यो नर: । दु:खानि तं न बाधन्ते भाविजन्मसु सप्तसु ॥
६३	तनयेन पितु: स्वर्गलोकार्थे दानकारणात् । पुत्रं स्वार्जितवित्तेन समं वै मन्यते पिता ॥
६४	दत्तं यत् पुत्र हस्तेन सामान्यमपि भोजनम् । अमृतादधिकं तत्तु वर्तते मधुरं पितु: ॥
६५	पुत्रदेहपरिष्वङ्गो देहानन्दं विवर्धयेत् । जनयेच्छ्रवणानन्दं तेषां स्खलितभाषितम् ॥
६६	अस्पष्टमधुरं पुत्रभाषितं श्रृणोति य: । स एव कथयेत् रम्यं वीणावेण्वादि वादितम् ॥
६७	पिता विद्याप्रदानेन पण्डिताग्रेसरं सुतम् । यदि कुर्यात्‌सुतस्यैतत् महत् साह्यमुदीर्यते ॥
६८	विद्यावन्तं सुतं दृष्टवा मोदते न पिता परम् । अधिकं तेन तुष्यन्ति सर्वे भूतलवासिन: ॥
६९	'पुत्रस्ते गुणवान् विद्वान्' इति वाक्यं महात्मनाम् । श्रुत्वैव जननी तस्य जननादपि तुष्यति ॥
७०	किंवा तप: कृतं पित्रा प्राप्तुमेतादृरां सुतम् । इति लोकै: स्तुत्: पुत्र: पितु: स्यादुपकारक:

अधिकार् ९. प्रीति:
७१	अर्गलं नास्ति हि प्रीते: प्रीतानामश्रुबिन्दव: । प्रकाशयन्ति सर्वेषां प्रीतिमन्त:स्थितामपि ॥
७२	नर: प्रेम्णा विरहित्: सर्वमात्मार्थमिच्छति । प्रेमवान् स्वशरीरं च परार्थमिति मन्यते ॥
७३	सर्वत्र प्रियभावेन कुर्वन् जीवनमात्मन: । जीवस्य देहसम्बन्धफलं पूर्णमिहाश्‍नुते ॥
७४	करुते स्वजनप्रेम सव सौहार्दजीवनम् । तदेव वर्धयेत् स्नेहमधिकं सर्वजन्तुषु ॥
७५	प्रेमार्द्रहृदयो यस्तु वर्तसे स्वीयबन्धुषु । सोऽत्र कीर्ति सुखं चैत्य स्वर्गलोके सुखं वसेत् ॥
७६	साधनं धर्ममात्रस्य प्रेमेति कथनं वृथा । अधर्मवर्जनेऽप्येतत् साधनं वस्तुतत्त्वत: ॥
७७	निरस्थिकान् कीटगणान् आतपो बाघते यथा । जीवं प्रेम्णा विरहितं तथा धर्मोपि बाघते ॥
७८	महीरुहस्य शुष्कस्य मरौ पल्लवजन्मवत् । गृहेषु हृदये प्रेम् विना जीवन् मुच्यते ॥
७९	देहान्तरङ्गभूतेन प्रेम्णा र्हितदेहिनाम् । बाहयाङ्गसामवायेन फलं नैव भवेद् ध्रुवम् ॥
८०	स देहो जीवसहित्: य: प्रेमवशमागत: । चर्मावृतास्थिकृट:स्यात् प्रेम्णा विरहितस्तु य: ॥

अधिकार ९. अतिथिसत्कार:
८१	सम्भारा: सम्भ्रियन्ते ये गृहस्थाश्रमवासिना । सर्वे ते विनियोक्तव्या: सदैवातिथिपूजने ॥
८२	प्रियातिथिमसम्मान्य गृहे यद्वस्तु भुज्यते । साक्षादमृतमेवास्तु न तच्छ्‌लाघ्यं कदाचन ॥
८३	स्वगृहप्राप्तमतिथिं भक्त्या सत्कुर्वत: सदा । दारिद्र्यम् न भवेत् किन्तु धनं चाप्यभिवर्धते ॥
८४	शुद्धातिथिं वेश्‍म गतं सेवमानस्य सादरम्  । नरस्य गेहे वसति प्रसन्ना पद्मसम्भवा  ॥
८५	भोजयित्वा ऽतिथिं पूर्वे शिष्टं स्वीकृत्य जीवत्: । बीजावापं विना क्षेत्रे जातन्ते सस्यसम्पद: ॥
८६	तोषयित्वा ऽतिथिं प्राप्तमन्यान् अतिथिसत्तमान् । यो हि प्रतीक्षते सोऽयं देवानामतिथिर्भवेत् ॥
८७	सदाराधनयज्ञस्य फलं वाचामगोचरम् । अतिथेर्योग्यता भेदात् फलमेदो ऽपि सम्मत्: ॥
८८	यस्यातिथीनां सत्कारयज्ञे बुद्धिर्न जायते । लब्धं वस्तु परिभ्रष्टं भवेदिति स चिन्तयेत् ॥
८९	दरिद्र एव मन्तव्यो वित्ते सत्यपि पुष्कले । भातिथ्यदानविमुखो यो भवेद् भुवने जड: ॥
९०	शिरीषपुष्पमाघ्राणात् म्लानं संजायते यथा । तथाऽतिथीनां वदनं स्याद् गृहस्थे पराङ्‌मुखे ॥

अधिकार १०. मधुरालाप:
९१	यत् कथ्यते धर्मविद्भि: सदयं प्रेमपूर्वकम् । वञ्चनारहितं तत्‍तु भवेन्मधुरभाषणम् ॥
९२	सहर्षे च दरिद्रेभ्य: कृतात् दानादनिन्दितात् । प्रसन्नवदनस्यैतत् श्रेष्ठं मधुरभाषणम् ॥
९३	दृष्ट्‌वा प्रसन्नमधुरं यद्वै हृदयपूर्वकम् । उच्यते सुहितं सत्यं स धर्म: परमो मत: ॥
९४	सर्वत्र मधुरं वाक्यं प्रयुक्तं सुखवर्धकम् । सर्वदा दु:खजनकं दारिद्य्रमपि नाशयेत् ॥
९५	विनयो मधुरालाप: द्वयमाभरणं नृणाम् । ताभ्यां द्वाभ्यां विहीनस्य किमन्यैर्भूषणै: फलम् ॥
९६	अन्येषामुपकारार्थे यो व्रूते मधुरं वच: । तस्य पपानि नश्यन्ति धर्म एवाभिवर्धते ॥
९७	परोपकारजनकं माधुर्यसाहितं वच: । वक्तारं सुखिनं कृत्वा पुण्यं चापि प्रयच्छति ॥
९८	परदु:खाय या न स्यु: प्रयुक्ता मधुरोक्तय: । ऐहिकामुष्मिकं सौख्यं प्रयोक्तुर्वितरन्ति ता: ॥
९९	मधुरोक्त्या महत् सौख्यं भवेदिति विदन्नपि । दु:खदं कठिनं वाक्यं कुतो वा वक्ति मानव: ॥
१००	कथनं कठिनोक्तीनां मधुरे वचसि स्थिते । मधुरं फलमुत्सृज्य कषायस्याशनं भवेत् ॥