Chapters 39-50

TIRUKURALI  Na sere tabu

Volā o Tiruvaluvā

Translated by Dr. Paul Geraghty

Wase 2: Na iyau

39	Na cecere ni turaga
381	Na turaga e tu vua na mataivalu, lewenivanua, kakana, italai, ito, kei na koronivalu e sega ni kabai rawa.
382	Na turaga me tu vua e va na yalo; na tabuvakasuka, na loloma, na vuku, kei na mamakutu.
383	Koya e lewa e vuravura qo me tu vua na vukitolo, na vuli, kei na yaloqaqa.
384	Na turaga me muria matua na sala ni dina, kauta laivi na ca, qai tu vua na ylodei kei na yalovakaturaga.
385	Na itavi ni turaga me kunea na ivurevure ni ilavo, kumuna na iyau, taqomaka, qai vakayagataka ena nodra tikovinaka na nona tamata.
386	Na turaga yalorawarawa, sega ni dau vosa vakawiwimata, ena taleitaki raraba.
387	Na turaga e dau vosa matau qai dodoliga vei ira na leqa tu, ena soli vua na ka e gadreva.
388	Na turaga e vosota na vosa kaukaua, era na vakarurugi vua na lewei vuravura.
389	Na turaga e vosota na vosa kaukaua, era na vakarurugi vua na lewei vuravura.
390	E turaga uasivi go o koya e tu vua na yalosavu, na loloma, na lewa dodonu kei na veimarorori.

40	Vuli
391	Meda vuli me kasa; ni sa kasa na lewe ni vuli, cakacakataka.
392	Na lewei vuravura kece, ni sa kila na matuavosa kei na wiliwili, sa vaka me rai na matana.
393	O ira ga na vuli era vakamatadra. O ira na tubuvuli, e rua ga na mavoa lelevu.
394	Era dau soqoni na vuli ena marau, era qai veitalatala ena yalobibi.
395	Era vuli dina ga o ira na sa vuli vei ira na vuli, me vaka nira kerekere na dravudravua vei ira na vutuniyau. Na kena vo era buroburogo.
396	E vure ga na wai ni keli na mata. Eda na yalomatua vaka kina nida vuli.
397	Vei ira na vuku, na vanua kece e nodra vanua, koro kece e nodra koro dina. Sa veivakadrukai dina ni so era ni bau vuli ena nodra bula taucoko!
398	Na ka eda vulica ga vakadua, ena kune tu ga na vuana.
399	Era marautaka na vuli na ka era kila, ra mani mamarau kina na lewei vuravura, ra makutu tale ga kina na vuli.
400	Na iyau talei duaduana vuli. Kena vo e tawayaga.

41	Tabuvuli
401	Ni via vosa e matanalevu o tubuvuli, e vaka na vidividi sega na kena papa.
402	Na tamata tabuvuli e via veivakaulici e matanalevu, e vaka na goneyalewa sega na sucuna.
403	O ira na tubuvuli era tamata uasivi, me kua ga ni dua e dalaga e matadra na vuli.
404	Na tikina lalai e bau kila toka o tabuvuli, e sega ni wili vei ira na vuli.
405	E maumau wale na dokadoka nei tabuvuli, ni na tabu i lagi qai caroba tale ni sa vosa e matadra na vuli.
406	O tabuvuli e tiko wale ga; e sega tale na yaga ni nona bula.
407	Ni teqa tiko o tabuvuli, e vaka na tataka ni matakau buli ena soso.
408	Na tabuvuli vakailovo, e vinaka cake na tamata vuli dravudravua.
409	E vinaka cake sara o kaisi vuli vei turaga tabuvuli.
410	Na duidui ni vuli kei na tabuvuli e tautauvata kei na duidui ni tamata kei na manumanu.

42	Vakarorogo
411	Na iyau uasivi duadua e dau rawa e daligada.
412	E dau gadrevi ga me tawa na kete ni s a sega na ivakatawa ni daliga.
413	Koya e daligarogo qai vakayagataka vakalevu, e vaka na lewei lomalagi.
414	Koya mada ga e tabuvili me dau vakarorogo; ena yaga ena gauna ni leqa.
415	Nodra ivakasala na vuli e vaka na iitoko nida lakova na vanua titidravia.
416	Vakarogoca matua tiko ga na ka vivinaka; ke vakalailai mada ga, sa bau yaga.
417	Nida vuli vakamatallalai qai vakororogo matua, eda na cala beka e so na gauna, eda na sega ga ni vosa vakalialia.
418	Na daliga e sega ni dau vakarorogo, e rogoci ga kina na vosa, sega tale na kena yaga.
419	Koya e sega ni vakarorogo matua, e dredre vua me vosa vakarokoroko.
420	Koya e taleitaka ga na kana, sega ni taleitaka na vakarorogo, e sega ni yaga nona bula.

43	Yalomatua
421	Na yalomatua na keda bai ena leqa; noda koronivalu, era sega ni vakavu rawa na meca.
422	Na yalomatua e sega ni veimuayaki, e vakadodonutaka tu ga na veika vivinaka.
423	Na yalomatua e vakalasikani kina na uto ni dui itukutuku eda rogoca.
424	Na yalomatua na matata ni ivakamacala, kei na kila na vereverea ni ka eda rogoca.
425	E vinaka meda veiyaloni kei na tamata kece. Na yalomatua e sega ni dau seraka qai malai tale.
426	Na usutu ni yalomatua, meda kila vinaka nodra itovo na yalododonu, da qai cakacaka vaka kina.
427	O yalomatua e dau kidava na ka se bera ni yaco. O yalowai e sega ni rawata.
428	Koya e douvaka na ka rerevaki e lialia. O yalomatua e kilavaka na ka rerevaki.
429	Koya e namaka na leqa qai sabaya, ena sega ni kune leqa lelevu.
430	O yalomatua e sega na ka e yali vua; koya e sega ni yalomatua, veitalia ni vakaiyau, e sega na ka e taukena.

44	Veivakadodonutaki
431	Ni sa tikovinaka e dua e sega vua na dokadoka, cudru, se na garo, sa rauta me cibitaka.
432	Na buroburogo, na levaleva, kei na marau sivia e sega ni itovo vakaturaga.
434	Koya e sakitaka na kena irogorogo, ena okata e dua ga na cala lailai me ka ni madua levu.
434	Qarauna na cala me vaka nomu qarauna na ilavo; na cala na kemu meca, e dau veivakasikalutaki.
435	Koya e sega ni dau namaka na cala, nona bula ena waicala yani me vaka na kadrala waqa.
436	Na iliuliu e dau vakadodonutaka rawa na nona cala qai veivakadodonutak tale e sega ni vakamelei rawa.
437	Na tamata buroburogo e sega ni vakayagataka nona iyau ena veika yaga, ena yali nona iyau.
438	Na ivalavalaca levu duadua, meda buluta na noda iyau (sega vakayagataka).
439	Kua sara ni tukutukuni iko; kua sara ni vakacaucautaka na itovo velavela.
440	Koya e cakava lo ga na ka e taleitaka, ena sega ni rawai vei ira na meca (nira na sega ni kila na nona malumalumu).

45	Kere veivuke vei ira na qase
441	Mo veilomani vinaka kei ira na qase, nira sa dikeva oti na itovo ni yalododonu, sa matata tu vei ira.
442	Koya e maliwai ira na qase ena sega ni leqa ena gauna qo se mai muri.
443	Vei ira kece na iyau talei, na kena e dredre duadua meda veitomani tu kei na dua na qase.
444	Na noda ivakadei levu duadua, meda maliwai ira tu na qase.
445	Na maqosa ni veiliutaki ni turaga e vakatau vei ira na nona ilawalawa, me digitaki ira gona vakavinaka.
446	Na turaga maqosa sa digitaka vakavuku nona ilawalawa, ena segani druka vei ira na meca.
447	Koya e lasavi ira na dau vakaraitaka vakadodonu nona cala, ena sega ni dua ena vakamavoataka.
448	Na turaga e sega vua na ilawalawa era dau vakaraitaka vakadodonu nona cala, ena malumalumu mai, veitalia ni sega na kena meca.
449	Ke sega na vakacuruilavo, ena sega na tubu; koya era sega ni tokona na qase, e tamata wale.
450	Koya e levu na kena mea e sega so ni leqa me vakataki koya era sa drotaka na tamata vivinaka.

46	Cati ira na yaloca
451	O yalododonu e dau cata me maliwai ira na yaloca; o ira na yaloca era veilasavi ga vakamataqali vata.
452	Na wai e dau muria na roko ni qele e drodrova; o keda eda muria nodra itovo na noda ilala.
453	Na itovo ni yaloda e vu mai na lomada; na itovo ni tamata e vu mai na nona ilala.
454	Eda kaya ni vu e lomada na yalomatua; ia e sega, e vu mai na noda ilala.
455	Na savasava ni noda vakasama kei na ivalavala e vu mai na savasava ni noda ilala.
456	Koya e savasava vakayalo, ena tu ga na kene idivi; koya e savasava nona ilala ena sega ni vakamelei.
457	Na yalovakaturaga e tuberi kedaina sautu; na ilala vakturaga ena tini ena veika vivinaka.
458	Koya e yalovakaturaga me dau lasivi ira na yalovinaka, me dai kina.
459	Na yalovakaturaga e kauti keda i lomalagi; kena ivakedi na ilala vakaturaga.
460	Na keda bai vinaka ga na ilala vinaka; na vu ga ni leqa lelevu, na ilala yaloca.

47	Vakasama rawa qai yavala
461	Ni o via yavala, vakasamataka rawa na kena isau, na vuana, kei na kena itinitini.
462	O koya e tuvuatuvanaki vakamaqosa, ena veirogorogoci.
463	O yalomatua ena sega ni vakaiotaka na sasaga ni rawa iyau, ke sa na yali kina na veika yaga sa rawa oti tu.
464	Koya e rerevaka na vakadiloi ena qai yavala ga ni sa matata vinaka na kena itinitini.
465	Nida muria na sala ni se bera ni vakasamataki na kena itinitini, e vaka na susu keda meca.
466	Ni caka na ka e sega ni dodonu me caka, e tini ca; ni sega ni caka na ka e dodonu me caka, e tini ca.
467	Vakasama rawa qai yavala; ni o vakasama ni sa vakacagau tu, sa cala.
468	Na cakacaka e tekivutaki ni se bera ni vakasamataki vakavinaka, ena tini koso ga, veitalia ni le levu ra qai tokona e muri.
469	Na ivalavala vinaka e cala tale ga, kevaka eda sega ni kila na yaloi koya e caka vua.
470	Cakava ga na ka era na sega ni vakadiloya na vuli; nanuma, era na vakacala na vuli; era na vakacala na vuli na itovo torosobu.

48	Kila rawa na igu
471	Kila rawa na igu ni ka e nakiti, nomu igu nei kemu isa, kei na nodra igu na ito ruarua, oti qai yavala.
472	Koya e kila na ka e rawa, kei na ka e gadrevi kina, qai cakacakataka ena yalodina, e rawatana ka kece.
473	Era le levu era sa bale koso nira lecava na nodra igu, era nuitaka ga na yalo ni sasaga.
474	Koya e sega ni veimaliwai vinaka (kei na vanua veiyalayala), qai lecava na nona igu, qai veibeci tale, ena vakavuai sara.
475	Na vuti ni pikoka na ka mamada sara, ia ke mani vodo vakasivia, ena kamusu na kau ni yava ni qiqi.
476	Koya sa yacova na vuso ni kau me ku tale ni toso, de leqa kina nona bula. (meda lewa vakavuku na iyalayala ni noda igu)
477	Nida soli loloma, meda qarauna tu ga na ivurevure ni noda ilvo, meda sautu tu ga kina.
478	Kevaka mada ga e lailai na ivurevure ni ilavo, e sega so ni leqa levu nida maninitaka na ilavo.
479	Koya e vakasabusabutaka na ilavo ena rairai vutuniyau, vakalailai ga sa na yali vakadua.
480	Koya e soli iloloma ni lecava na levu ni nona iyau ena tini ena dravudravua.

49	Lewa vakavuku na gauna
481	Ena siga, o ra reveni e rawa ni vakadrukai ra lulu; na turaga tale ga me dau yavala ena kena gauna, me qaqa kina.
482	Na yavala taudonu e vaka na dali e vauci kina na iyau. (Koya e via maroroya nona iyau me dau yavala taudonu)
483	A cava e bau dredre, nida cakava ena sala kei na gauna dodonu?
484	E rawa nida taukeni vuravura sara, meda yavala ga ena kena gauna kei na kena vanua.
485	Koya e via rawati vuravura (na veika lelevu), me waraka toka na kena gauna.
486	Na wele nei gumata e vaka na tamanisipi ni kalawa rawa i muri qai cici i litu.
487	Koya e vuku e sega ni evisaumi sara ena cudru katakata; e cudru lo toka, me waraka na kena gauna.
488	Ni se sega na kena gauna, vosoti ira na meca; ena qai vuki na uto.
489	Ni sa kena gauna dodonu, tei yavala sara, ena rawa kina na ka dredre.
490	Mo tabuyavala, me vaka ne belo ni waraka na kena; mo qai vukitotolo sara, me vaka na belo ni tokia na kena.

50	Lewa vakavuku na vanua
491	Kua ni yavala e liu; kua ni beca na meca, diveka matua ga na ituvaki ni raranivalu.
492	E noda itokani na raranivalu, veitalia mada ga nida qaseta na veivala.
493	Koya mada ga e ligamalumalu e rawa ni valuta na meca ena nona tataqomaki matua kei na lewa vakavuku na raranivalu.
494	O ira na nuitaka na qaqa e rawa nira valuti, meda vakavuku ga na kena vanua.
495	O ira karokotaile e qsws tu ga e wai; ni cabe ga, sa vakadrukai.
496	Na qiqinivalu levu e sega ni rawa ni toso e wai; na waqa sokowasa e tu vakadua e vanua.
497	Koya sa vakavakarau vakavinaka, qai lewa vakavuku na vanua ni vala, e sega ni yaga me dua tale nannona ito, na yalodei ga.
498	Na iliuliu ni mataivalu lailai e rawa ni valuta e dua e levu sara nona mataivalu ena nona lewa vakavuku na vanua ni vala.
499	E dredre meda vakadruka e dua ena nona vanua, veitalia ni malumalumu nona koronivalu se lailai nona mataivalu.
500	Na elevadi e cicivi ira tale na daucocoka qaqa, ni oru ga e vanua lolobo, ena laulaukata vei ira na jakele.