Chapters 121-133

TIRUKURALI  Na sere tabu

Volā o Tiruvaluvā

Translated by Dr. Paul Geraghty

Wase 2: Na iyau

121	Vakanananu vakavutuyalo
1201	Na dodomo e kamica nida vakasamataka, e malumalumu tale na yagonanivalagi (ni mana ga ni gunuvi).
1202	Nida veitawasei mada ga, e vakatubumarau na dodomo nida vakananuma na noda gauna ni dauvata; na dodomo gona e vakatubuamrau e veigauna.
1203	Au via suru mani sega; kena ibalebale beka ni via nanumi au o koya qai sega?
1204	Au ivakatawa beka ni yalona, me vaka ni o koya e ivakatawa ni yaloqu?
1205	E sega ni bau madua na curuma na yaloqu, ni sega ni dau vakacurumi au e yalona?
1206	Na vu ga ni noqu bula, noqu dau vakananuma tiko ena marau na neirau gauna; ke sega, keu sa mate.
1207	E caudre na utoqu niu vakananumi koya tu ga; cava sa na yacovi au keu guilecavi koya?
1208	(Vosa ni vakalelewa) E rui yalovinaka noqu daulomani, e sega ni cata noqu nanumi koya ni keirau sa dui tutu.
1209	Sa gogo noqu bula niu nanuma na tawaloloma nei watiqu tagane sa biuti au, ni a kaya, "Edaru duabau ga, sega ni le rua".
1210	I ra vula! Mo cila tiko ga me yacova ni keirau sota kei daulomani sa biuti au tu.

122	Tukuna na tadra
1211	Isa, meu vakavinavinakataka vakacava na tadra a kauta mai na itukututu kei noqu daulomani?
1212	Keu rawata meu moce, au na vakayatuyatutaka na levu ni noqu rarawa ena nona sa gole.
1213	Na vu ni noqu bula niu raici watiqu ena tadra, dina ni sega ni laurai o tolotolo.
1214	E maleka na tadra ni kauti watiqu mai meu vakila na marau ni veidomoni, dina ni yali tiko niu yadra.
1215	Au dau lasavi koya e liu, qo keirau veilasavi ga ena tadra, ia e sega so ni rau duidui vakalevu vei au.
1216	Ke sega na yadra, ke sega ni keirau veitalatala kei noqu daulomani, ni keirau na veitomani tu ga ena tadra.
1217	Cava na vuna e dau votu mai kina o daulomani tawaloloma ena noqu tadra me vakatotogani au, qai sega ni kune niu yadra tu?
1218	Niu moce tu, e vakali e tabaqu; niu yadra tu, e lewe ni lomaqu.
1219	Na yalewa ga e sega ni raici nona veibu ena tadra ena beitaki koya.
1220	Era beitaki watiqu na lewenikoro ni sa lako; era sega ni raici koya ena tadra?

123	Mosi ni yakavi
1221	I yakavi! O sega ni tiki ni siga, o iko na moto e kanalaka na bula ni tamata vakawati.
1222	I yakavi! O rairai vulaci qai gogo; e tawaloloma na kemu isa me vaka na kequ?
1223	A dau lutu na yakavi ena ninini kei na vulaci (ni keirau se tiko noqu daulomani), qo sa kauta mai na rarawa kei na veivakatotogani.
1224	Ni yali o daulomani, na yakavi e dau yasa mai me vaka na meca daulaba.
1225	Au sa bau lomana na cabenisiga? Au sa bau vakalolomataka na korobo (me vakamosia vaqo na yaloqu)?
1226	Keirau se tiko vata kei watiqu, au sega ni bau kidava ni na mosi na yakavi.
1227	Na mate qo (na dodomo) e dau buku ena mataka, tubu ena sigalevu, qai seraka sara ena yakavi.
1228	Na dulali ni ivakatawa ni bukumakau e tukuna rawa ni na lutu na yakavi todra, e vaka me kequ iwau.
1229	Ni dau lutu na yakavi, au vakila na mosi levu ni mate ni dodomo.
1230	Au sa voleka ni mate ena yakavi veilecayaki, niu nanuma na tagane sa lai vaqara cakacaka.

124	Seavu na totoka
1231	E madua na matana ni raica na senikau, ni vakananumi koya sa yali. (E liu e qoroi ga na matana, na senikau e sega; qo sa seavu na totoka ni matana).
1232	E kune ena mata vulaci qai tonawanawa ni sa sega ni gade mai o daulomani.
1233	A tawa vinaka tu na tabana ena siga ni vakamau, qo sa kacivaka raraba ni sa yali o tagane.
1234	E galala na qato koula, malumalumu na tabana, ni sa mai yali o kena isa.
1235	Na galala ni qato kei na malumalumu ni tabana e kacivaka ni sa gole o watina tawaloloma.
1236	Sa galala noqu qato, malumalumu na tabaqu, qai mosi na yaloqu nira kaya eso ni tawaloloma o kequ isa.
1237	I yaloqu! Bau tukuna vua ni sa mai yali na kequ talei, au sa mai kaseti.
1238	Noqu qai sereka vakalekaleka na imoko kaukaua, sa vulaci mai na yadrei yalosavasava.
1239	Ena veimoko, au a laiva na cagi me curu ena keirau maliwa, qai vulaci mai na mata dauloloma i yalosavasava.
1240	Sa mai vulaci na matana baleta na vulaci ni yadrena?

   

125	Vosavosaiyalona
1241	I yaloqu! Bau dikevi au mo qai tukuna mai iwali ni mate sa mai tauvi au.
1242	Ni sega vua na dodomo, yaloqu lialia, mo kua ni rarawataka.
1243	I yaloqu, cava na betena meu mai nanumi koya tiko? koya e vu ni mate qo e sega ni bau loloma.
1244	I yaloqu, ke o gade vua, kauti rau tale ga na mataqu qo, niu sa mate ena nodrau cikeva tiko ne rau raici koya.
1245	Vakacava yaloqu me daru guilecavi koya, ni o koya sa guilecavi au.
1246	I yaloqu! E sega ni rawa nio vakaruburubu ni tiko o daulomani, o qai ciqomi koya sara. Nomu cudruvi koya e lasutaki.
1247	I yaloqu, mo kauta tani na dodomo se na madua. E sega ni rawa ni rau tiko ruarua vei au.
1248	I yaloqu, o sa lialia dina, nio guta tiko ga e dua sega sara ni lomani au.
1249	I yaloqu, noqu daulomani e tiko e lomaqu, e sega ni yaga mo lai vaqarai koya mai.
1250	Noqu tugana tiko e lomaqu e dua sa biuti au, ena seavu tiko ga yani kina na totoka lailai se bau vo tu vei au.

126	Cila na dodomo
1251	Na loka ni madua ena isogo ni vosota sa taya ne matua ni dodomo.
1252	O dodomo e sega sara vua na loloma, e vakatotogani au me yacova na bogilevu.
1253	Au via kinoca noqu dodomo, e votu tiko ga mai, me vaka na suru.
1254	Au kaya niu matai na vunivunim ia na dodomo ni yaloqu sa mai cila e matanalevu.
1255	Ni sa manati keda ne dodomo, eda sega ni bau maduataka noda muria e dua  e sega ni kauaitaki keda.
1256	Na kequ mate e vakuvuna meu cicimuri koya sa biuti au.
1257	Au na sega ni kila se cava na madua, ni dau cakava o daulomani na ka au taleitaka.
1258	Na vosa kamica nei dauveicavilaki na iyaragi e vakadruka na yalovosota nei yalewa.
1259	A noqu inaki voli meu vakaruburubu, mani tini ena veimoko, ni sa tacori vua na yaloqu.
1260	Ni sa waicala na yaloda, me vaka na kadrala raragi, e rawa nida vakaruburubu mada qai veimoko?

127	Via veilesuvi
1261	Sa seavu na ni mataqu ena noqu waraka nona lesu mai, sa wawale na ligaqu na wili siga.
1262	I koya e vakaiukuuku cacalivaliva! Ke yali lomaqu nikua, ena qeqera noqu qato qai yali ne kequ totoka.
1263	Sa gole ena nona guta na qaqa (ena ivalu). Au se bula tiko ena noqu guta nona lesu mai.
1264	E tavatukituki na utoqu ena noqu gu me lesu mai o koya sa gole ena nona vakanadakuya na dodomo no neirau duavata e liu.
1265	Sa na vuka sara na vulaci ni tabaqu lila, niu sa na raici noqu daulomani ena kena levu ga au gadreva.
1266	Me lesu mai noqu daulomani. Au na gunuvi koya e mataqu, me oti kina na vulaci ni yagoqu.
1267	Au na vakaruburubu, se mokoti koya, se cava beka, ni sa na lesu mai noqu daulomani.
1268	Me qaqa mada ga nikua na turaga, meu suka tale i vale vei watiqu, me keitou kanavata ena yakavi.
1269	Ni dua e waraka tiko me rau veilesuvi kei nona daulomani, e dua na siga e vaka me dua na macawa.
1270	Cava na yaga ni noda rawata e dua na ka, se vakarau rawata, se rawata oti, ni lomabibi voli o daulomani.

128	Vosa na mata
1271	O via tabonaka na lomamu, na matanu ga sa beca nomu lewa, sa tukutuku vei au.
1272	O goneyalewa yalosavasava e veirawai, na tabana e vaka na bitu, e tu kece vua na itowo vakayalewa.
1273	E dua na ka e vunitaki ti ena yaloi goneyalewa, me vaka na wa ena cokocoko
1274	E sogo tu na iboi ni senikau ni se kubu tu. E vunitaki vaka kina e dua na ka ena matadredredre nei goneyalewa yalosavasava.
1275	Nona dredre lo toka o goneyalewa vaqato, e wali sara kina na kequ mate.
1276	Nodrau veilesuvi ena marau na veidomoni rau sa veitawasei dede, sa vaka me itekitekivu ni veitalatala.
1277	Era kila e liu noqu qato ni sa gole noqu daulomani, au kila e muri o yau. (Era sa qeqera ena lutu ni yagoqu).
1278	Se qai biuti au nanoa noqu daulomani, la na vulaci ni yagoqu sa vaka me sa macawa dua oti.
1279	Sa vakaraitaka o yalewa ena qato kei na tabana na yavai nona daulomani. (Nona lako sa mai lila kina na tabana qai qeqera nona qato).
1280	Ni kune na dodomo se na gagadre e matai yalewa, sa ikuri ga ni kena totoka vakayalewa.

129	Via duavata
1281	Na dodomo e sivita na yaqonanivalagi- da vakasamataka ga da mateni, da raica ga da marau.
1282	Koya e vakaitamera nona dodomo me vaka na vuniniu, me kua ni vakaruburubu mada ga vakalailai me vaka na sorenico.
1283	E dina ni muri lomana qai sega ni bau nanumi au, ia na mataqu e gadrevi koya tu ga.
1284	A lomaqu voli yani na vakaruburubu. Au raici koya ga sa lomaqu sara na duavata.
1285	Nida boroya na matada, eda sega ni raica na kena barasi; e vaka kina niu raici noqu daulomani, au sega ni raica nona itovo ca.
1286	Niu raici koya, au sega ni raica nona itovo ca; niu sega ni raici koya, au raica wale ga no itovo ca.
1287	Nida lewa meda vakaruburubu, eda kila vinaka ni na sega ni dede, me vaka nida lade i wai, eda kila vinaka ni dua ena vueti keda.
1288	Dina nio sa vakalomataki au (ena nomu biuti au), na marau ni vakali e tabamu e vaka na marau ni yaqonanivalagai (e maleka qai vakatubuca).
1289	E malumu na dodomo, kaukaua na senikau. Le vica wale ga era kila na kena uasivi, se ra vakila sara.
1290	Ni keirau sota tale, a via vakaruburubu toka o lewa, la e totolo sara vei au nona veimoko.

130	Vakacalai na yaloda
1291	O tagane e lewa na yalona, la o iko yaloqu, cava o vorati au kina? (O tagane e muri yalona, sega ni nanumi au. O yau ga- yalewa- au dau nanumi koya)
1292	I yaloqu! O ladeva sara na tagane e sega ni bau lomani au, ena vakanuinui ni na sega ni cati au.
1293	E kainaki ni o ligalala e warai na wekana. Qori beka na vu ni nomu biuti au mo golevi koya?
1294	I yaloqu! Au bese ni vosa tale vei iko, nio sa beca noqu lewa mo rubu toka mada qai lesuvi koya.
1295	I yaloqu! O a rarawataka nona yali, ni tiko o dau rarawa de qai lako. O rarawa tawamudu.
1296	Ena veisiga ni neirau veitawasei, au nanuma lesu tiko nona itovo tawaloloma. Qoro na vu ni noqu rarawa.
1297	Na yaloqu tawamadua qo, ni sega ni rawa ni guilecavi tagane, sa oti vakadua kina noqu kila na madua.
1298	Au na tugana tiko ga e lomaqu nona itovo vivinaka, ni ka vakamadua meda guilecava e dua baleta ga ni sa guilecavi keda.
1299	Ke sega ni totaki keda na yaloda ena noda leqa, o cei tale ena mai veivuke?
1300	Ni sega ni mai veivueti na yaloda, sa na wacava mada na keda meca.

131	Rubu
1301	Au rubu toka mada au qai mokoti koya- me macala mada se tauvi koya na mate ni dodomo.
1302	Na rubu na isaluaki ni dodomo, me vaka na masima. Qarauna me kua ni sivia.
1303	Nida sega ni mokoti koya e rubu tiko, e vaka meda kuria na rarawa ni dua sa rarawa tu.
1304	Nida sega ni vakacegui koya e rubu tiko, e vaka meda cavuraka na kau sa malai tiko mai.
1305	Ni rubu o yalewa e vaka na senikau na matana, e kuria ga na marau nei tagane.
1306	Ke sega na rubu se na veicati, na dodomo ena vaka na vanikau droka se dreu sivia.
1307	Na rubu e tu na kena ca, de qai vakatitiqataki kina na toso ni veilomani.
1308	E sega ni yaga meda luvuci ena rarawa, ni yali tiko o koya e dau kauaitaka na rarawa nei nona daulomani.
1309	E maleka na tobunisili e vanua rurugu. E vaka kina na rubu, e maleka ga ni tu o daulomani.
1310	Na dodomo na vu ni noqu via duavata kei koya e sega ni bau lomana me vakacegui au.

132	Rubu vakalevu
1311	Au na sega ni tara na seremu, ni le levu na goneyalewa ra sa kania oti (e matadra).
1312	Au rubu toka qai suru o tagane, ni nuitaka niu na kaya, "Bula balavu". (Nanuma o tagane me suru nakita me yala kina na vakaraburubu nei yalewa).
1313	Au vakaitekiteki qai cata o yalewa, "O via wadevi cei tiko?"
1314	Au kaya, "O iko ga au domona". Taroga o koya, "O domoni au vakalevu, se dautani tale?"
1315	Au kaya, "Daru na sega tale ni veitawasei ena bula qo" qai tagi o koya (ni nanuma de keirau na veitawasei ena sucu vou).
1316	Au kaya, "Au nanumi iko tiko". Sauma o lewa, "O sa guilecavi au gona".
1317	Au a suru, qai kaya o lewa, "Bula balavu", oti sa tagi qai taro, "O cei a nanumi iko mo suru?"
1318	Au vakaru suru qai kinoca. Tagi sara o lewa, "O vunivuni tiko".
1319	Sa cudru o lewa niu vakadulai koya, a kaya, "E va sara qo namu vakadulai ira na yalewa kece".
1320	Au wadravi koya qai rubu tiko ga, a kaya, "O vakatautauvatataki au kei cei?"

133	Marau ni rubu
1321	E vinaka me rubu o yalewa, veitalia ni tabucala o tagane. E ivakadei ni nona dodomo.
1322	Na rarawa lailai e vu mai na rubu ena qaqaco ga kina na dodomo nei tagane, veitalia ni sa malumalumu mai.
1323	E sega na marau vakalomalagi me sivita na neirau veirubuti  kei koya keirau sa veisola oti me vaka na qele kei na wai.
1324	Na rubu na ivakadei ni veidomoni tawamudu, e sucu mai kina na iyaragi me tarova ne veitawasei.
1325	E marautaki tale ga na yawaka na tabamu malumu, veitalia ni sega noqu cala.
1326	Na vakalutu kete e ca tale na kana. Nida veidomoni, e maleka na veirubuti, ca na tikovata.
1327	Koya e druka ena veirubuti, ena nona dina na qaqa. Qo ena qai macala ena tikovata. (Koya e kere veivosoti ena veirubuti ena lomani vakavinaka ena tikovata).
1328	Na veirubuti eda kunea tale kina na maleka ni tikovata, ni buno kina na yadreda. (E tubu na veilomani kei na totolo ni tikovata ni oti na veirubuti).
1329	Me rubu mada ga noqu daulomani ena ikuuku caliva. Me balavu mada ga na bogi, meu kere nona veivosoti kina.
1330	E maleka na veirubuti ena veidomoni. E maleka sara na via veiyaloni ni oti na veirubuti.