Chapters 109-120

TIRUKURALI  Na sere tabu

Volā o Tiruvaluvā

Translated by Dr. Paul Geraghty

Wase 2: Na iyau

109	Matavutu
1081	E veilacayaki na lomaqu, "Na goneyalewa vakasau bibi, e agelosi beka se pikoka totoka?"
1082	Ni qai rai tale mai, e vaka e cicivi au mai na agelosi kei na nona mataivalu.
1083	Au a sega ni bau kila na Kalou ni Mate; sa qai vakatakila vei au na goneyalewa.
1084	Na yalokanimata ni goneyalewa matamalumu qo, na ilutua ni totoka vakayalewa, e rawa nida mate kina nida sarava.
1085	E tolu na idivi ni rai ni goneyalewa - na mate (ni cokai au), na yalokanimata, kei na tinanidia (ni matamalumu).
1086	Ke a dodonu na vacuna, ke a sega ni vakaleqai au vaqo na matana.
1087	Na isulu ni sucu nei lewa e vaka na iubi ni mata ni elevadi (rau tarova ruarua na leqa).
1088	Noqu yaloqaqa e dau valuti ira na meca mai na raranivalu, sa mai sevataki ena ramase ni yadrei lewa.
1089	Cava na yaga ni vatutalei vei lewa, ni matamalumu vaka na tinanidia, qai yalovakarokoroko?
1090	Na yaqonanivalagi e maleka ga vei ira na gunuva; na veilomani e vu ni marau vei ira kece na sarava.

110	Kila na matana
1091	E rua na rai ni goneyalewa; e dua e vu ni mate (veidomoni), edua e kena iwali.
1092	Na raikivi ni goneyalewa e via tautauvata ga kei na veidomoni.
1093	E kiviti au e liu, oti niu kiviti koya qai rai tani; na itovo qo na isui ni senikau ni veidomoni.
1094	E cuva sobu niu rai yani vua; niu rai tani, e raici au mai ena matadredre.
1095	E sega ni rai mai vakadodonu, e rai mai vakababa, qai dredre toka.
1096	Nona ivosavosa e vaka na vulagi, ia e kilai tiko ga kina nona veilomani.
1097	E kaukaua nodrau veivosaki, yali ga kina tiko ga kina nona veilomanio.
1098	Niu rai yani vua, e dredre tale mai ena mataloloma; na ikuri ni totoka ni goneyalewa e ucuya na pikoka.
1099	Nodrau itovo na veivinakati me rau veirai me vaka rau sega ni veikilai.
1100	E sega ni yaga na vosa ni sota tiko na mata.

111	Marau ni tikovata.
1101	Na goneyalewa vaqota qo e tu kece vua na ni marau ni rai, rogo, ikanakana, tara, kei na iboi.
1102	E levu tu na veimataqali wainimate; ia na goneyalewa ukutaki e iwali duadua ni mate ni veidomoni, ni o koya ga na vuna.
1103	Bau cava tu na marau vakalomalagi, niu vakali koto ena tabai noqu daulomani.
1104	E kauta mada mai vei o lowa na buka caucaudre duatani qo, ni katakata nida tu yawa, qai malumu nida torova yani?
1105	Na taba i lewa vakaitekiteki qo e solia na marau kece au vaqara tiko.
1106	Na taba ni goneyalewa yalosavasava qo e soli bula niu mokota, e vaka na mana mai lagi.
1107	Na marau ni noqu mokoti lewa e tautauvata kei na noda marau nida vota na iyau se da kanavata.
1108	Rau rekitaka ruarua na veimoko sa rui kabi, e sega ni curu mada ga na cagi ena kedrau maliwa.
1109	Na veibeitaki lasu, na veilesuvi kei na veimoko eratou isuluaki ni veivinakati.
1110	Ni tubu na veidomoni ena levu ni tikovata, e vaka me tubu na lecaika ena wilivola veitarataravi.

112	Tētēwai
1111	I se ni anija (senikau malumu duadua)! E malumu sara vei iko noqu daulomani.
1112	Isa yaloqu, o dau veilecayaki sara nio raica na senikau cava ga, ni matai noqu daulomani e ucuya e vica na senikau.
1113	E tolomalumu noqu daulomani; na batina e vaka na mataniciva; vaka na kausalusalu na kena iboi; na matana na moto, na tabana e vaka na bitu.
1114	Ke bau sota na matadrau kei na se ni kuvalai, ena cuva ga ena madua, ni sega ni bau torova na totoka ni matana.
1115	Nona vakaitekiteki ena se ni anija qai sega ni cavuta na kasana, ke a ramusu kina na dibina malumu, qai rogo kina na lali ni mate.
1116	Era veilacayaki na kalokalo nira kilasevati ra vula kei na matai lewa.
1117	E bau tauvi duka na matai lewa me vaka na vula? (Era sega gona ni kilasevati rau na kalokalo)
1118	I ra vula, ke o bau serau me vakataki lewa, au na domoni iko.
1119	I ra vula, kua ni doudou mo rairai e matanalevu (mai lagi) ni o sega ni sivita na matai lewa, ni vaka na senikau na yalokanimatana.
1120	Na malumu kei lewa, na se ni anija kei na vuti ni suani e vaka na votonimoli e yavana.

   

113	Tokaruataka na veidomoni
1121	Na waikamica kune toka ena bati caliva i lewa e vaka e veisola kina na sucu kei na denioni.
1122	Noqu domoni lewa e vaka nodrau veidomoni o yago kei yalo.
1123	I loanimataqu! Lako tani me mai kemu isosomi noqu goneyalewa matavinaka.
1124	Ni keirau tiko kei goneyalewa ukutaki ena vatutalei, au bula; keirau veitalatala, au mate.
1125	E dina, au rawa ni nanuma tale na idivi eso ni goneyalewa mataserau; ia se sega niu guilecava. (E sega gona ni yaga meu nanuma tale)
1126	Na yalomalua nei noqu cauravou, e sega ni yali e mataqu; se me bau mavoa niu dau sauriva.
1127	Au a sega ni lumuta na mataqu, de qai tabogo toka kina na kena ivakatawa, noqu daulomani.
1128	Au sa tabu na kania na kakana katakata, de qai kama kina na ivakatawa ni lomaqu, noqu daulomani.
1129	Au sega ni via bobo de qai gole tani noqu daulomani; era kaya na lewenikoro ni tawaloloma (niu sa moce vakaca ena vukuna).
1130	Noqu daulomani sa tiko tawamudu e lomaqu. Era lecava qo na lewenikoro, ra kaya ni sa biuti au ni sa besetaki au.

114	Valuta na madua
1131	Ni sa oti na vakanuinui ni dodomo, se vo wale ga meda kaba niu (meda kacivaka noda dodomo)
1132	Neirau veitalatala au sa rarawa kina vakayago vakayalo. Niu sa valuta na madua, au sa qai doudou meu kaba niu.
1133	E liu, a tiko ruarua vei au na yalovakatagane kei na madua. Qo sa vo ga vei au na toloniniu (ni sa oti noqu madua)
1134	Na dodomo e dau kuitaka tani na waqa ni yalovakatagane kei na madua.
1135	O lewa vaqato sa solia vei au e rua na ka- na kequ mate e veibogi, kei na toloniniu.
1136	E saga ni cegu na mataqu ena vukui Adi; ena bogi mada ga, au sa nakinaki tiko meu kaba niu.
1137	E sega e siviti ira na yalewa era sega ni kaba niu, veitalia ni tauvi ira na mate vaka na wasa na kena titobu.
1138	Na dodomo e sega ni loloma, se me bau lomani ira na malumalumu; e vakaraitaki koya e matanalevu.
1139	Noqu dodomu e rarawataka ni o yau duadua au kilai koya, sa mani vakaraitaki koya e matanalevu.
1140	Era vakalialiai au na tamata e matanalevu, ni sega ni bau yacovi ira na leqa sa mai yacovi au.

115	Vosavosa
1141	Na vu ga ni noqu bula, ni sa tekivu na vosavosa; au kalougata ni le vica ga ra kila na ka qo. (Na vosavosa qo ena tini ena vakamau)
1142	Era sega ni kila na lewenikoro na kena dredre na goneyalewa mata vakasenikuvalai. Ni sa mai rogo neirau veivinakati, sa rawarawa kina vei keirau.
1143	Sa kuruvaki na neirau veiviankati, sa yacovi au tale ga. Sa mai rawa kina na ka a sega tu ni rawa.
1144	Sa mai tubu neirau veivinakati ena nodra vosavosa na lewenikoro; ke a sega na vosavosa, ke a taururu beka na kena katakata, qai seavu sara yani.
1145	Na levu ni mateni, na levu ni via gunu. Na levu take ga ni vosavosa, na kaukaua ni veidomoni.
1146	E dua ga na siga neirau sota; sa mai kuruvaki sara, me vaka na itukutuku ni butoleka. (Na butoleka e lekaleka wale, qai baluvu sara kena veitalanoataki)
1147	E tubu na veidomoni ni kena ivakabulabula na vosavosa, kena wai na veivunauci vakatina.
1148	Na via bokoca na veidomoni ena vosavosa, e vaka na via bokobuka ena waiwai.
1149	Sa biuti au o koya a kerei au meu kua ni rere, le levu ra sa madua kina; au na sega ni madua nira talanoataka na tamata.
1150	Ra sa rawata na lewenikoro na nodra itavi- na vosavosa; sa na vakacavara o noqu itau.

116	Mosi ni veitawasei
1151	Ke o sega ni lako, tukuna mai; ke o lako, vosa ga vei ira era na bula nio na lesu mai. (Au na sega ni bula ke o lako)
1152	E cauravou matavinaka dina; ni keirau sota, au nanuma kina na veitawasei, mani rarawa sara kina.
1153	Eda na veitawasei kece, o keda tale ga na kila na kena mosimosi; ni dau kaya, "Au na sega ni biuti iko", au tomasi sara kina.
1154	Koya a tukuna ena veilomani, "Kua ni rere, au na sega ni biuti iko" sa biuti au. E bale vei au niu a vakabauti koya?
1155	Ke o via maroroya noqu bula, tarovi noqu daulomani me kua ni biuti au. Ke mani lako, sa na sega na veirai tale (niu sa na mate koso)
1156	Na levu ni tawaloloma nei daulomani, sa kaya de na biuti au; isa sa mate noqu vakanuinui ni na lomani au.
1157	Ni sa na biuti au, sa na galala na qato (ni na lutu na yagoqu), era na qai vosavosa kina na lewenikoro.
1158	E mosi nida tiko e nakoro qai sega tu na itokani; e mosi sara na veitawasei kei noqu daulomani.
1159	Na bukawaga e kama ga kina o koya e torova; na mate ni veidomoni e kama tale ga kina o koya e nadakuya.
1160	Era le levu e vuravura era sa kune rarawa ena veitawasei, ra qai valuta na rarawa ena qaravi itavi.

117	Vakanananu
1161	Da taki wai mai na vure, e vure tiko ga mai. E dreve gona noqu via vunitaka na mate ni veidomoni e tauvi au.
1162	Na mate qo au sega ni vunitaka rawa; ena levu ni madua, au sega ni rawa ni vakatakila vei koya a vakuvuna.
1163	Na dodomo kei na mamadua rau taisau ena noqu bula, na bula sa mai mosi ena veitalatala.
1164	Noqu dodomu e vaka na wasawasa, e sega na waqa meu sokota kina.
1165	E vakararawataki au dina noqu daulomani (ena nona tu tani): e wacava nona vakararawataki ira na kena meca!
1166	Na marau ni veidomoni e vakaitamera me vaka na wasaliwa; e vakaitamera sara na kena rarawa (vu mai na dui tutu).
1167	Au sega ni yacova rawa na tai ni uciwai vakaitamera ni dodomo; au yadra tu ga e veibogi.
1168	O ra bogi sa vakamoceri ira kece na lewei vuravura, o yau duadua au tomani koya tiko (ena noqu vakananuma na veitalatala)
1169	E balavu na bogi ni keirau sa veibiu tu; e sivita tale na tawaloloma nei noqu daulomani sa biuti au.
1170	Ke bau yacova mada ga na mataqu na itikotiko nei noqu daulomoni, me vaka sa yacova na yaloqu, ke a sega ni turu vakayauyau vaqo na wainimataqu.

118	Na rarawa ni mataqu
1171	Na mataqu qo au a raica kina noqu daulomani, sa mai tauvi au kina na mate ni dodomo. Sa lasa ni turu tiko na wainimataqu (ni a vakuvuna na tauvimate).
1172	A cava mada me rau rarawa kina na mataqu, ni rau a raici noqu daulomani rau qai susuga neirau veidomoni?
1173	Rau a gu na mataqu qo me rau raici koya; qo rau sa tagi tiko ni sa yali; sa lasa dina.
1174	Rau a gu na mataqu na mate bibi, sa maca tale na wainimata.
1175	Rau sa vakadewa na mataqu na mate ni veidomoni e vakaitamera me vaka na wasabula, rau sa tabumoce, rau se leqa tiko.
1176	Au marau ni sa mai tauvi rau na mataqu na mate ni dodomo, ni o rau ga rau a vakuvuna.
1177	Na mata qo rau a vuki raici noqu daulomani, me rau sa maca mada ga yani.
1178	O daulomani e dodomo ga e gusuna, e loma e sega; rau sa walavalava na mataqu ni rau lecava qo.
1179	Ni yali noqu daulomani, rau yadra tu ga na mataqu (ena rarawa ni veitawasei); ni tiko o koya, rau yadra tale tiko ga (ena marautaki koya)
1180	E votu e mataqu na rarawa ni yaloqu; e rawarawa gona mera kila na lewenikoro noqu dodomo.

119	Vulaci ena rarawa ni veitawasei
1181	Au vakadonuya nona lako ena levu ni sese; o cei tale me beitaki niu sa vulaci mai?
1182	Au cibi ni sa robota na yagoqu na vulaci a vakuvuna noqu daulomani.
1183	Sa kauta tani na kequ totoka kei na noqu kila na madua; sa kena isau mai na vulaci.
1184	Kemodou! Sa teteva na yagoqu na vulaci ca, ni se lewe tiko ni lomaqu kei na noqu vakanananu.
1185	E vakanadaku ga noqu daulomani, sa vulaci sara na yagoqu. (E vakilai vakatotolo na mosi ni veitawasei)
1186	E waraka o ra buto me boko na cina; o ra vulaci e waraka me oti na veimoko. (E totolo na vulaci ni oti na veimoko, me vaka ga na buto ni boko ga na cina.
1187	Noqu gole tani ga mai na veimoko, sa robota vakadua na yagoqu na vulaci.
1188	Era na vakalewai au kece na lewei vuravura niu sa vulaci, vakavo ga o koya a vakavuna ena nona lako.
1189	Meu vulaci tiko mada ga, kevaka se bula vinaka tiko o koya au a vakadonuya me lako.
1190	E donu vei au meu vulaci, me kua ga beitaki kina noqu daulomani, niu a vakadonuya me keirau veitawasei.

120	Na mosi ni galili
1191	Eda kalougata ni dolei vakatautauvata noda dodomo, me vaka na kana vuanikau sega na sorena (rawarawa na kania qai rawa ni laukana taucoko).
1192	Nodrau veilomani e le rua e vaka na loloma vakalomalagi vei keda e vuravura.
1193	Koya ga e dolei nona dodomo ena cibitaka na bula marau.
1194	Kalouca o koya e sega ni dolei nona dodomo. Ke lomani koya mada ga o vuravura toucoko, e sega ni yaga.
1195	Cava na yaga ni noqu dodomo ni sega ni dolei?
1196	E mosi na dodomo sega ni dolei; e marautaki ga na veidomoni.
1197	O kalou ni dodomo e manata ga e dua vei keirau; e vaka e lecava noqu lomaleqa kei na vulaci.
1198	E tamata kaukaua duadua e vuravura o koya e bula tiko ga ni sa sega na vosa kamica nei nona daulomani.
1199	Ke sega ni lesu mai noqu daulomani, au na marau mada ga niu rogoca na kena italanoa- veitalia ni talanoataki vakaca.
1200	I utoqu! O via tusanaka nomu dodomo vua e dua e sega ni domoni iko me icavai? E rawarawa na nimata na wasawasa me maca.