अधिकार 109-120

Thirukkural in Sanskrit (तिरुक्कुरळ् – संस्कृतानुवाद)

 ३. गान्धर्वविवाहाध्याय

अधिकार १०९. दर्शनंवितर्कश्च तिरुक्कुरळ्
१०८१	रम्यकेशवती चेयं मयूरी किमु देवता । अथवा मानुषीत्येवं प्राप्नोति मे मन: ॥
१०८२	मया दृष्टा रमणी यत्पुनर्मां च पश्यति । सैन्येन सह मां योद्‌धुं कि प्रापदिति तद्वभौ ॥
१०८३	अन्तको न मया पूर्व दृष्ट:, पश्यामि सम्प्रति । क्रूराक्षश्चाङ्गनारूपो जीवत्येष न संशय: ॥
१०८४	नारीगुणसमेतायास्तस्यास्ते क्रूरचक्षुषी । द्रष्टणां प्राणनाशार्थमुद्युक्ते तिष्ठत: सदा ॥
१०८५	किं वान्तक: किमु मृगी किन्तु स्यान्नेत्रमेव वा । त्रयाणामपि सदृश्यं दृष्टयामस्यास्तु दृश्यते ॥
१०८६	भ्ररस्यास्त्वार्जवं प्राप्य वक्रतां यदि मुञ्चति । तस्यास्तदा दृष्टिपातं सा नूनं मयि वारयेत् ॥
१०८७	प्रङ्गनाधनवक्षाजच्छादक पट्टवस्त्रकम् । प्रत्तेभकायसंच्छन्नमुखवस्त्रसमं भवेत् ॥
१०८८	समरे शत्रुवित्रासहेतुभृतं बलं मम । रमणीरम्यफालेन नृनमासीत् पराजितम् ॥
१०८९	हरिणीदृष्टिसदृशदृष्टया प्रकृतिलज्जया । सहिताया रमण्यास्तु मण्डनैर्मण्डनं वृथा ॥
१०९०	कामो यथा स्वद्रष्टणां विषयोऽपि मुदावह: । न तथा मदिरा, किन्तु मोदयेत् प्रायिनं परम् ॥

अधिकार ११०. भावपरिज्ञानम्
१०९१	अयास्तु स्वञ्जने नेत्रे दृष्टिद्व्यसमन्विते । मह्यं रोगं ददात्येका श्मयत्यपरा तु तम् ॥
१०९२	तस्या: क्षणिकदृष्टिर्या सकूतं प्रेरिता मयि । न सा कामार्घभागा स्यात् ततोऽपि महती किल ॥
१०९३	सा मां ददर्श, दृष्टा सा मया मन्राननाऽभवत् । तदेत् प्रेमवृद्धयर्थ रचितं जलसेचनम् ॥
१०९४	मयि पश्यति सा भूमिं पश्येन्नम्रमुखी स्थिता । मय्यपश्यति मां दृष्ट्‍वा कुर्यान्मन्दस्मितं तु सा ॥
१०९५	यद्यप्योषा न मां साक्षात् पश्यत्यत्र न संशय: । अथापि मीलिताक्षीव भृत्वा मन्दं हसेदियम् ॥
१०९६	अप्रीतवाक्यसदृशं ब्रूयात्सा कठिनं बहि: । परन्तु हृदये क्रोधो नास्तीति ज्ञायते क्षणात् ॥
१०९७	वच: क्रूरं निष्कपटमरिवद्दर्शनं च यत् । तदन्त:प्रीतियुक्तानां लक्षणं प्रोच्यते बुधै: ॥
१०९८	मयि पश्यति तद् दृष्ट्‍वा प्रीता मन्दं हसेदियम् । तस्याश्चलन्त्यास्तत्कृत्य रमणीयं प्राकाशते ॥
१०९९	उदासीनै: समं बाह्ये यदन्योन्यनिरीक्षणम् । अन्त: स्थितां प्रीतिमेव तद् व्यनक्ति तयोस्तदा ॥
११००	लोके कामुकयोनेंत्रे यदि प्रेम्णा परस्परम् । पश्येतां, तहिं वचसा भाषणे किं प्रयोजनम् ॥

अधिकार १११. सम्मोगसुखम्
११०१	नासानेत्रश्रोत्रजिह्वाघ्राणत्वक्पञ्चकेन्द्रियै: । जायमानं भोगमेका ददाति वलयाज्ज्वला ॥
११०२	स्वरोगशामकं वस्तु स्वेतरं दृश्यते भुवि । स्वेनोत्पादितरोगस्य किन्त्वयं भेषजं स्वयम् ॥
११०३	प्रियारम्यस्कन्धलभ्यनिद्रासुखसमं सुखम् । पङ्कजाक्षमहाविष्णोवैंकुण्ठेऽपि न लभ्यते ॥
११०४	कामाग्नि नूतनमिममेषा प्राप्तवती कुत: ? । योऽग्नि: सन्निहित: शीतो दूरस्थ: प्रदहत्ययम् ॥
११०५	वाञ्छितानेकवम्तूनामवाप्त्या यत्सुखं भवेत् । प्रसूनकुन्तलभरनारीस्कन्धो ददाति तत् ॥
११०६	नष्ट: प्राण: पुनर्यस्य स्पर्शमात्रेण जीवति । तेनामृतेन रचितौ तस्या: स्कन्धाविति ध्रुवम् ॥
११०७	स्वगेहे स्वार्जितं चान्यै: विभज्याशनकर्मवत् । रम्यवर्णाङ्गनाकायपरिष्वङ्ग: सुखावह: ॥
११०८	वायुगम्यस्थलेनापि मध्ये व्यवधिमन्तरा । प्रीतिकामुकतोरङ्गपरिष्वङ्ग: सुखं वहेत् ॥
११०९	विप्रयोग: समाधानं सम्मोग इति तत् त्रयम् । प्रोच्यते परमं भाग्यं प्रेमलक्ष्यैकजीविनाम् ॥
१११०	असकृद् ग्रन्थपठनादज्ञानं शिष्यते पथा । अनुस्यूताङ्गनाभोमादमोग: शिष्यते तत: ॥

अधिकार ११२. लावण्यमहिमा
११११	सुमेषु मृदु त्व हि शिराष! विजया मव । वत्तोऽपि मार्दवयुता मत्प्रिया, गर्वमुत्सृज ॥
१११२	निकदृश्ग्टकुसुमसाम्यमस्यास्तु नेत्रयो: । वस्तीति किं धिया चित्त! दृष्ट्‍वा पुष्पाणि मुह्यसि ॥
१११३	देहस्तु चिकुरस्तस्या: चक्षुषी शूलरूपिणी । मुक्ता दन्ताश्चारुगन्ध: करौ वंशानुकारिणौ ॥
१११४	अस्यास्तु चक्षुषा साम्यं न लब्धमिति लज्ज या । नतं कुवलयं भूमिं दश्येद्, दृष्टिं लभेत चेत् ॥
१११५	मृदुकाये नालयुक्‍तं सा शिरीपमधारयत् । नालाभाराद्भग्नमध्यमभूदशुभनादनम् ॥
१११६	नारीमुखनिशानाथमेदज्ञानविवर्जिता: । दिवि तारा: स्वप्रदेशाद् भ्रान्ता: किन्तु भ्रमन्त्यहो ॥
१११७	आदौ नष्टकलश्चन्द्र: पुन: प्राप्नोति य: कला: । कलङ्कस्तद्‌गतो नारीवदने किन्तु वर्तते ॥
१११८	यदि त्वं मुखवत्त्वस्या: शोभां चन्द्र! वहेस्तदा । मत्प्रीतिपात्रं त्वं मूया: सर्वदा विजयी भव ॥
१११९	अस्या: कुसुमनेत्राया मुखसाम्यं यदीच्छसि । हे चन्द्र! सर्वदृश्यस्त्वं तदा मा तिष्ठ सर्वदा ॥
११२०	शिरीषकुसमं हंसपक्षौ चेत्युभयं भुवि । स्त्रीपादमार्दवे दृष्टे नूनं स्यात्यण्टकोपमम् ॥

अधिकार् ११३. प्रेमप्रभावकथनम्
११२१	अस्यास्तु मृदुभाषिण्या: श्वेतदन्तोद्भवं जलम् । मधुसंमिश्रितं क्षीरमिवातिमधुरं भवेत् ॥
११२२	जीवस्य देहसम्बन्धो यादृशो दृश्यते भुवि । स्नेहबन्धो ममाप्यस्यां वर्तते तादृशो दृढ: ॥
११२३	मन्नेत्रकृष्णतारे! त्वं त्यक्त्वा स्थानमितो व्रज । नो चेन्मत्प्रियया तस्तुमत्र नैव हि शक्यते ॥
११२४	संयोगे भूषणाङ्गीयं मम जीवनदायिनी । वियोगे सैव मे नूनं भवेन्मरणदायिनी ॥
११२५	यदि स्युर्विस्मृता लोके क्रूराक्ष्यास्ते च सद्‍गुणा: । तदैव स्मरणं युक्तं, न मया विस्मृता गुणा: ॥
११२६	नापयाति प्रियो नेत्रान्निमेषसमयोऽपि स: । नैति खेदं, यतोऽन्येषामदृश्य: सूक्ष्मरूपधृत् ॥
११२७	मन्नेत्रस्थो मात्प्रियोऽसौ छन्न: स्यादिति शङ्कया । अञ्जनाद्यैरलङ्कारो नेत्रयोर्न विधीयते ॥
११२८	य्ष्णवस्त्वशनेनासौ हृदयस्थो मम प्रिय : । दग्ध: स्यादिति भीत्या, तदुष्णं वस्तु न भुज्यते ॥
११२९	नेत्रस्पन्दे कृते नेत्रात् प्रियोऽन्तर्धानमेष्यति । ज्ञात्वदं निर्निमेषं तं कठिन ब्रुवते जना: ॥
११३०	हृदयेऽस्ति प्रियो नित्यं तदज्ञात्वा जना भुवि । निन्दन्ति, "प्रीतिहीनोऽयं वियोगं बहती" ति च ॥

अधिकार ११४. निर्लज्जात्वकथनम्
११३१	अनुभूय प्रियं पश्चात् वियुज्य बहुखिद्यत्: । प्रियस्य तालतुरगारोहणान्नास्ति रक्षकम् ॥
११३२	वियोगदु:खं सोढुं यौ प्राणदेहौ न शक्नुत: । तौ लज्जां च परित्यज्य तुरगारे हणोद्यतौ ॥
११३३	पुस्त्वलज्जे पुरा पूर्णे मस्यास्तां अद्य ते विना । करोमि तालतुरगारोहणं कामुको यथा ॥
११३४	कामनामातिवेगोऽयं प्रवाहो मयि संस्थितौ । लज्जापुस्त्वाभिधौ पोतौ वेगेन नयति क्षणात् ॥
११३५	सायङ्कालोद्भवं दु:खं कृत्रिमाश्चाधिरोहणम् । द्वयमेतददान्मह्यं मालाकुलकरा प्रिया ॥
११३६	प्रियावियोगान्नो निद्रां लभेते मम चक्षुवी । तेनार्घरात्रिकालेऽपि कृत्रिमाश्चं स्मराम्यहम् ॥
११३७	पयोधिसमकामाधिमनुभूयापि चाङ्गना: । तालाश्चान्नाधिरोहन्ति स्त्रीजन्मातो विशिष्यते ॥
११३८	'शोच्येयं, धैर्यहीनेय' मित्येतदविचार्य च । स्त्रीणं कामो विनिष्क्रम्य' विथीपर्गन्तमाययौ ॥
११३९	'एतावता जना: सर्वे जानन्त्मन्तर्हितं न माम्' । इतीव मम कामोऽयं वीथ्यां भ्रमति मोहित: ॥
११४०	'अस्मस्समसखीभिस्तु  न प्राप्तं व्यसनं पुरा' । (Text missing)

अधिकार ११५. अपवादकथनम्
११४१	कामसम्बन्धिवार्ताया: प्रसाराज्जीव्यते मया । स्थितिमेनां न जानन्ति जना: पुष्यवशादहो ॥
११४२	दुस्साध्या कुसुमाक्षीयमित्येन्नगरे जना: । अज्ञात्वा दुष्प्रचारेण मम साह्यं वितन्वते ॥
११४३	दुष्प्रचारो लोककृतो मम साह्यप्रदोऽभवत् । दुस्साधञ्च सुसाधं मे भविता दुष्प्रचारत: ॥
११४४	मम काम: प्रजानां तु प्रचारेण प्रवर्धित: । काम: प्रचाररहित्ये नूनं सङ्कुचितो भवेत् ॥
११४५	प्रचाराद् बहुभिर्ज्ञात: काम: स्यान्मोददायक: । मोदं मोदं मद्यपायी सेवते तद्यथा पुन: ॥
११४६	प्रियो दृष्टस्त्वेकवोरं, अपवादस्तदोत्थित: । सर्पेण चन्द्रग्रहणवार्तेव प्रसृतोऽभवत् ॥
११४७	ववृधे कामरोगोऽयमपवादाख्यदोहदात् । मातृक्रोधवचोरूपसलिलेनापि पोषित: ॥
११४८	दुष्प्रचारेण कामस्य निरोधो न हि शक्यते । यथा घृतेन वह्नेस्तु शमनं दुष्करं भुवि ॥
११४९	दत्वाऽमयवचो मां तु निर्लज्जं त्यक्तवान् प्रिय: । तथा सत्यपवादार्थ न विभेमि कदाचन॥
११५०	अपवादं ममाभीष्टं ग्रामीणा ब्रुवरे यत: । कामुकैर्वाञ्छितं सर्व साध्यते तत्तु तैस्तत: ॥

अधिकार् ११६. वियोगसहनम्
११५१	वितोगाभावविषयो यदि स्याद् ब्रुहि तन्मम। वियुज्यागमनं चेत्तु वद तत् सहतां नृणाम् ॥
११५२	तदीयदृष्टि: पूर्व मे वभृवानन्ददायिनी । वियोगभीतिं जनयेत् अद्य, जातोऽपि सङ्गम: ॥
११५३	स्याद्वियोग: क्कचित साकं विश्वस्तेन प्रियेण च । तस्मात् प्रियेण रचितां प्रतिज्ञां नैव विश्वसेत्॥
११५४	प्रेमपूर्वं न मेतव्य मित्युक्तवापि वियुज्यत: । प्रियस्य वचनं वक्तुर्दोषाय स्यात्, न श्रृण्वत: ॥
११५५	यथा प्रियेण विरहो न स्यात्कार्य तथा त्वया वियोगे प्रथमं प्राप्ते सङ्गमो दुर्लभस्तत: ॥
११५६	वियोगविषयं वक्तुं यो भवेन्निर्दय: प्रिय: । प्रत्यागत्य पुन: प्रीतिं स कथं दर्शयेत् त्वयि ॥
११५७	कृशहस्तप्रकोष्ठाभ्यां निस्सृता वलयालय: । किं नायकवियोगं न कथयेयुर्जनान् प्रति ॥
११५८	स्निग्धचेटीविरहतग्रामवासो व्यथाकर: । प्रियनायकविश्‍लेषस्ततोऽपि व्यसनप्रद: ॥
११५९	अन्तिकस्थितिमात्रेण दहेत् साधारणोऽनल: । कामरोगसमानोऽयं न दहेद् दूरवत्यपि ॥
११६०	अङ्गीकृत च विश्‍लेषमनवाप्य ततो व्यथाम् । सोढ्वा वियोगं जीवन्त्य: सन्त्यनेका: स्त्रियो भुवि ॥

अधिकार ११७. वियोगदु:खानुभव:
११६१	लज्जया कामरोगं तु छादयामि, न शाम्यति । निर्गते निर्गते वारि वर्धते स्त्रोतसो यथा ॥
११६२	नैव च्छादयितुं शक्ता कामरोगमहं बलात् । रोगदात्रे नायकाय वक्तुं  लज्जा तु जायते ॥
११६३	खेदं सोदुमशक्तऽस्मिन शरीरे प्राणनामकम् । यष्टिमालम्व्य लम्बेते लज्जाकामौ तु पार्श्वयो: ॥
११६४	कामरोगममाख्य ऽयं महानस्ति पयोधर: । तत्तीर्त्वा गन्तुमुचितो दृढ: पोतो न विद्यते ॥
११६५	सुखप्रदायां मैत्र्यां ये दु:खोत्पादनतत्परा: । खेदप्रदविरोधस्य निरासे ते कथं क्षमा: ॥
११६६	कामो यदा सुखं दद्यात् तत्सुखं सिन्धुवन्महत्। वियोगाद् दु:खदे कामे तद् दु:खं जलधेर्महत् ॥
११६७	कामप्रवाहे तीर्णेऽपि पारं मे नैव दृश्यते । गाढान्धकाररात्र्यां तु वसाम्येकाकिनी ह्महम् ॥
११६८	सर्वलोक्जनान् निद्रावशान् कृत्वा तु मां परम् । सहायं प्राप्य तिष्ठन्ती यामिनी शोच्यतां गता ॥
११६९	वियोगकाले यामिन्यो वर्धन्ते या: सुदीर्घत: । वियुक्तनायकाच्चापि ता: क्ररा: किल भान्ति मे ॥
११७०	प्रियसामीप्यगमनशक्तिर्नेत्रस्य चित्तवत् । यदि स्यात् तर्हि मन्नेत्रे न स्यातां सलिलाकुले ॥

अधिकार् ११८. नायकदिदृक्षामृलकखेद:
११७१	त्वमेव प्रथमं नेत्र! मह्मं प्रियमदशेय: । कामाधिर्ववृधे तेन कम्मात् त्वं रुदसि वृथा ॥
११७२	अविचार्य पुरा दृष्ट्‌‍वा प्रियं प्रीतिपुरस्सरम् । अद्याज्ञानात् कुतो नेत्रे खिद्येते प्रीतिसंयुते ॥
११७३	नेत्रे पूर्व स्वयं गत्वा तं नायकमपश्यताम् । रुदत: स्वयमद्यात्र, परीहासपदं हि तत् ॥
११७४	अनिवार्य कामरोगं शाश्वतं मम चक्षुषी । मह्मं दत्त्वा क्रन्दितुं ते ह्यशक्ते नीरवर्जिते
११७५	मन्नेत्रे ये पुरा कामरोगं सागरसन्निभम् । अयच्छतामिदानीं ते खिद्येते निद्रया विना ॥
११७६	कामरोगप्रदाभ्यां मे नयनाभ्यां यदद्य तु । तुल्पोऽनुभूयते खेद: तत्तस्य खलु युज्यते ॥
११७७	प्रेम्णा सहर्ष ये नेत्रे प्रियं पूर्वमपश्यताम् । निर्निद्रे तेऽद्य खेदेन स्यातामश्रुविवर्जिते ॥
११७८	हार्द प्रेम विना वाक्यमात्रात् प्रेमदर्शक: । अस्ति कश्रिददृष्ट्‍वा तं न नेत्रे शान्तिमापतु: ॥
११७९	आगते नायके तद्वत्, अप्राप्तेऽपि च नायके । नायाति निद्रा तस्मान्मे विषण्णे नयने भृशम् ॥
११८०	गुह्यप्रकाशपटहतुल्यनेत्रयुता वयम् । अतोऽस्मन्नयने दृष्ट्‍वा रहस्यं जना: ॥

अधिकार ११९. वैवर्ण्यमूलकव्यसनम्
११८१	(Text missing) ङ्गयकारि (Text missing) ततोऽभून्मयि वैवर्ण्य कस्मै तत्कथयाम्यहम्
११८२	'नायकेनार्पितं चेदमि' ति सन्तोषहेतुना । वैवर्ण्य मम देहेऽस्मिन् व्याप्य सर्वत्र वर्तते ॥
११८३	वैवर्ण्य कामरोगं च दत्वा मह्यं स नायक: । मत्त: सौन्दर्यलज्जे तु प्रत्यगृह्णान्मुदान्वित: ॥
११८४	स्मरामि नायकेनोक्तं तद्वीर्य च वदाम्यहम् । अथापि जातं वैवर्ण्य, न जाने वञ्चनामिमाम् ॥
११८५	मम प्रियो मां वियुज्य याति त्वं पश्य तत्र तु । पश्यात्र सद्यो वैवर्ण्य मम देहमुपागमत् ॥
११८६	यथा दीपतिरोधानं प्रतीक्षद्वर्तते तम: । तथाऽऽलिङ्गनविच्छेदं वैवर्ण्य सम्प्रतीक्षते ॥
११८७	परिष्वज्य प्रियं पार्श्चे यदाऽहं परिवर्तिता । अत्रान्तरे तु वैवर्ण्य मद्देहे व्यापृतं वभौ ॥
११८८	'वैवर्ण्य प्रापदेषे' ति वक्तार: मन्ति भृरिश: । 'प्रियो ययौ वियुज्यैनामि' ति वक्ता न विद्यते ॥
११८९	वियोगे सम्मतां मां च योऽकरोत् सोऽपि सत्तम: । यदि स्यात्तर्हि मद्देहवैवर्ण्यान्नास्ति मे व्यथा ॥
११९०	वियुक्त मम सम्मत्या प्रियं खिन्न जना यदि । न निन्देयुस्तदा श्लाघ्या विवर्णेयमिति प्रथा ॥

अधिकार १२०.वियोगव्यसनाधिक्यम्
११९१	वृत: स्वेन प्रिय: स्वां च कामयेद्याद् प्रिया । बीजावापं विना लब्धफला स्याल्लक्ष्यजीविते ॥
११९२	स्वानुरक्तासु नारीषु नायकै: प्रेमदर्शनम् । जन्तूनां विषये मेघकृतवृष्टिसमं भवेत् ॥
११९३	नायकासक्तनारीणां खेदे विश्लेषमूलके । जातेऽपि सङ्गमो भूयादिति गर्वयुतास्तु ता: ॥
११९४	स्ववाञ्छितप्रियतमो यस्यां प्रीतिं न दर्शयेत् । अन्येषां स्पृहणीयां च भाग्यहीनां हि तां विदु: ॥
११९५	अङ्गनाप्रीतिपात्रं य: कामुक: प्रेम तासु च । न कुर्यच्चेत् तदा स्त्रीणां किं तैरस्ति प्रयोजनम् ॥
११९६	एकपक्षानुरागास्तु जनयेद्यसनं महत् । कामस्तुलाभारसमो द्विपक्षस्थ: सुखप्रद: ॥
११९७	रक्तकामुकयोर्मध्ये वसन्नेकत्र केवलम् । मदीयदु:खवैवर्ण्ये जानीयान्मदन: कथम् ॥
११९८	स्वानुरक्तप्रियेणोक्तमश्रुत्वा मधुरं वच: । वियुज्य भुवि जीवन्त्यो भवन्ति क्लेशभाजनम् ॥
११९९	वाञ्छित: कामुक: प्रीतिं मयि नैव करोतु वा । तत्कीर्तिश्रवणं नूनं श्रवणानन्दं मम ॥
१२००	प्रेमहीने तु पुरुषे हे चित्त! वदसि व्यथाम् । न तेन तव लाभोऽस्ति जलघेर्गोपनं यथा ॥

======================================================================