Chapters 31-38

TIRUKURALI  Na sere tabu

Volā o Tiruvaluvā

Translated by Dr. Paul Geraghty

Wase 1: Na itova vinaka

31	Kua na cudru
301	Meda kua ni katakatataki ira na vakarorogo vei keda; ke sega, cava na betena meda kua ni katakatataki ira tale eso?
302	E rerevaki na katakatataki ira na iyareqele. E ca sara nida katakatataki ira na vakarorogo vei keda.
303	Kua ni cudruva tu ga e dua; na cudru e vakatubu ca.
304	O cei na keda meca levu - na cudru ga, ni tabaka na marau kei na matadredredre.
305	Ke o via bula, kua na cudru; ke sega, ena vakamatei iko na cudru.
306	Na itovo ni cudru, me vakamatei koya e cudru tiko; e yali tale ga kina nodra veimaroroi na wekana kei na nona itokani.
307	Me vakataki koya e talaka na ligana e vuravura, koya e cudru ena rusa dina ga.
308	Se o mavoa vakacava ena veivakacacani, se o kama sara kina, mo kua ga ni cudruvaka.
309	Koya e yali e lomana na cudru, ena yaco kece na lomana.
310	Koya e dau cudru e vaka na mate; koya sa kinoca nona cudru e vaka na yalododonu.

32	Kua na veivakacacani
311	Na itovo ni yalododolu me kua ni veivakacacani, veitalia na levu ni iyau ena rawata kina.
312	Na itovo ni yalododonu me kua ni sauma na itovo ca era cakava na tamata ena lecaika.
313	Kevaka o vakacacani ira tale na sa vakacacani iko wale, ena tini ga ena leqa.
314	Na isau vinaka ga ni veivakacacani na veilomani, mera madua kina.
315	Me icavai na yalomatua, nida sega ni vakila e lomada na nodra rarawa na so?
316	Ke o vakila ni mosi vei iko e dua na ka, kua ni cakava tale vua e dua.
317	Kuakua sara ni o bau cakava e dua na itovo ca vua e dua, veitalia na kena mamada.
318	Ni dua e kila se cava e mosi vua, e cava me lai cakava tale kina vua e dua?
319	Koya e veivakacacani ena mataka, ena vakacacani ena yakavi.
320	KOya e veivakacacani ena sauti koya; koya e sega ni via mavoa, me kua ga ni veivakacacani

33	Kua na laba
321	Koya e vakaitovo e tabu ni laba; na laba ena kauta kece mai na itovo ca.
322	Na itovo cecere duadua era dusimaka na vuku, meda veivotayaka na noda iyau kece ena veilomani.
323	Na itovo cecere duadua, me kua na laba; na kena tarava, na dina.
324	Sa macala ena vakadidike ni dodonu meda kua ni laba.
325	Vei ira kece na sa vakuai ira ena bula vakavuvale, e uasivi duadua o koya e taba laba.
326	Koya e tabu laba, ena sega ni bau torovi koya o ra mate.
327	E tabu nio kauta tani na bula, veitalia mada ga nio na bula kina.
328	Na iyau e vu mai na veivakamatei era dau beca na yalododonu.
329	Koya sa dikeva oti na itovo ni laba e dau beci ira na daulaba.
330	O daulaba ena kunea ga na tauvimate kei na dravudravua.

34	Veika cacawale
331	E itovo beci meda wilika na veika cacawale me tudei.
332	Na kumuni iyau e vaka na soqoni e valenidrama – ena qai oti yani.
333	Na iyau e sega ni tudei; meda dau valavala vinaka gona nis se tu na iyau
334	Era kila na vuku ni dua na iwase ni gauna na ‘siga’, ia na kena dina ni vaka na iselewau ni vakayavuya na bula.
335	Mo valavala vinaka rawa, de qai mate na yamemu o qai mamacedrucedru (mate).
336	E rogovaki o vuravura, ni o koya a bula tu enonoa sa sega nikua.
337	Eda sega ni kila sedan a bula ena dua tale na sekodi, ia e milioni tiko g ana noda inakinaki me baleta na bula mai muri.
338	Ni vuka na bula ni yagoda, e vaka na manumanuvuka ni biuta nona sova.
339	Na mate e vaka na moce, na sucu e vaka na yadra ni oti na moce.
340	E vaka me sega na itikotiko tudei ni bula, vakalekaleka.

35	Nadakui vuravura.
341	Se cava so na ka vakavuravura eda biuta, eda na sega ni tagicaka.
342	Koya e guta na sautu dina, me biuta laivi na nona iyau ni se tu vua. E vica na ka vivinaka ena kune mai kina.
343	Meda biuta na marau ni vakila e lima, kei na gagadre tale eso.
344	O ira na sa nadakui vuravura sa mudu nodra gagadre. Na gagadre na ivakatakilakila ni nuinui matewale.
345	O ira na muria na sala ni nadakui vuravura, sa ka wale mada vei ira na yagodra. Me icavai vei ira na veika tale eso.
346	Koya sa valuta na dokadoka ni 'o yau' kei 'na noqu', ena siviti ira na lewei lomalagi.
347	Koya e sega ni rawa ni sereki mai na ivau ni gagadre, ena vauci tiko ga ena leqa.
348	Era yalo vakaturaga na sa nadakui vuravura; na kena vo, sa rawai ira na nuinui matewale.
349	Koya e nadakui vuravura ena yacova na marau uasivi, sega na sucu se na mate; ke sega, ena veilecayaki tu ga.
350	Kukuva matua na guta na Kalou Sau, o na sereki kina mai na gagadre tale seo.

36	Kilaka dina
351	Nida nanuma cala ni dina na ka e sega ni dina, ena tini ena mate eda sucu kaya mai.
352	Koya e rawa ni valuta na lecaika qai vakila na dina, ena nona na marau uasivi.
353	Koya e tu vua na kilaka dina, sega na vakatitiqa, e voleka vua o lomalagi, yawa o vuravura.
354	E manumanu wale na kilaka eda sa rawata ena vakila e lima, vakavo nida sa yacova na kilaka dina.
355	Na kilaka dina, noda kila vakamatata na uto dina ni veika, ni duidui tu na votukadra.
356	Koya sa rawata oti na kilaka dina ena vuli, ena galala mai na sucu kei na mate veitaravi.
357	Nida sa rawata oti na kilaka dina ena noda vaqaqara matua, sa sega ni yaga meda nanuma na sucu tale.
358	Na usutu ni vuku meda meda vikila na dina, meda galala kina mai na sucu vaitaravi, meda nanuma na sucu tale.
359	Koya sa kila deivaki na Kalou Sau, na yavu ni veika kece, qai nadakuya na gagadre kece, ena sega tale ni leqa.
360	Ni sana boko vakadua na garo, na cudru kei na nuinui matewale, sa na oti kina na leqa.

37	Valuta na gagadre
361	Na gagadre na vu ni sucu veitaravi, vei keda na veikabula kece ena gauna kece.
362	Na gagadre duadua e bau yaga, na gagadre meda galala mai na sucu veitaravi; qo ena rawa ena noda valuta na gagadre.
363	E sega na ka vuravura qo me tautauvata kei na galala mai na gagadre; e itutu usaivi duadua ena vuravura cava ga.
364	Na yalosavasava, na galala mai na gagadre; e rawa qo ena noda dau dina.
365	Era galala dina ga o ira na sa sereki mai na gagadre. Na kena vo era se bera ni yacova na galala dina.
366	Me vaka ni gagadre e vu ni itovo ca, meda rerevaka gona na gagadre
367	Koya e rawa ni nadakuya na gagadre, ena yacova na vakabulai e gadreva.
368	Koya e galagala mai na gagadre ena galala mai na rawawa; koya e vauci ena gagadre ena vauci ena rarawa.
369	Na gagadre na vu ni leqa kece. Meda valuta, me noda na marau uasivi tawamudu.
370	Na gagadre e rui bay sara. Koya e valuta ena yacova na marau uasivi tawamudu.

38	Na madigi
371	Koya e nona madigi me vutuniyau, ena mamakutu; koya e nona madigi me dravudravua, ena vucesa.
372	Koya e nona madigi me yali nona iyau, ena bera nona vakasama; koya e nona madigi me vakaiyau, ena totolo.
373	Veitalia na levu ni vuli, ena qaqa tiko ga na lomavuku.
374	E duatani na vutuniyau, duatani na yalomatua. E va tu ya o vuravura.
375	Ena noda rawa iyau, e rawa ni kena madigi me dreve na ivadi vinaka, mana na ivadi ca.
376	Na ka e sega ni kena madigi me noda, ena sega ga ni noda; na ka e kena madigi me noda, eda na sega ni vakuai kina.
377	Veitalia na vakaitamera ni iyau eda sa kumuna, e rawa ga nida vakayagataka na kena e noda madigi.
378	Ke sega ni kena madigi mera rarawa, era na vakuai ira na bikai tu ena dravudravua.
379	E lasa ni o ira na marautaka ni nodra madigi na kalougata, era rarawa tale ni nodra madigi na kalouca.
380	A cava e rawa ni tarova na madigi? Koya e via bolea na madigi ena druka ga.